Baztango Irri dantza bat da. Dantza Baztango bailarako dantza taldeen testuinguruan mantendu egin da. Bere izena dantzariek oinetan janzten dituzten «eskalapoinei» zor die. Eskalapoin edo eskalapuina zurezko oinetako bat da. Txokle edo xokle izenarekin ere ezaguna da. Oinetako horiekin egiten zen dantza eta une zehatz batzuetan lurraren kontra jotzen ziren.
Dantza honen melodia R.M. Azkuek Bozaten (Baztan) jaso zuen eta bere Cancionero Popular Vasco delakoan argitara eman zuen (Azkue, 1925, 307). Jarri zion izena («Eskalapoin dantzan») kanta zitekeen kantaren lehenbiziko bertsoari dagokio:
Eskalapoin dantzan
Baigorriko plazan
zagi bat ardo pontzan,
Rau, rau, rau (Azkue, 1925, 308)
Azkuek ez zuen dantzaren koreografiari buruzko inongo aipamenik eman.
Geroztik, Baztango dantzak jasotzeaz arduratu diren guziek ez dute dantza honen aipamenik egin. Ez Elizaldetarrak, ez Donostiak, ez Zalduak. Eraba...irakurri gehiago
Geroztik, Baztango dantzak jasotzeaz arduratu diren guziek ez dute dantza honen aipamenik egin. Ez Elizaldetarrak, ez Donostiak, ez Zalduak. Erabat galdua?
F. Arrarasek, ohiko den bezala iturriak aipatu gabe, jaso zuen bere argitalpenean dantza honen doinua eta balizko koreografia (Arraras, 1987, 16). Ez du jatorria aipatzen, baina ematen duen kantaren letra Azkuek argitalpenetik hartzen du. Izan ere, bizkaitarrak asmatutako ahapaldiak eta erdarara egin zuen itzulpen librea, Arrarasek jasotzen du.
Agian Arrarasen eraginpean eta Sección Femeninak eskatuta (Dantzan.eus, 2010), 1972. urtean NO-DOrako (zine aretoetan ematen zen albistegi frankista) saioa grabatu zuten Iruñeko dantza talderen batekin. Dokumentuari jarrio dioten izenburua «Eskalopin-dantza» (?) izan zen. Eskenatokirako dantza bat da.
Arrarasek ematen duen deskribapena ondoko bideoan ikus daitekeena da. Ez dakigu koreografiaren testigantzak jaso ote zituen. Hala ez bazen,dantzaren «berreskupenerako» oso litekeena da Azkuek asmatutako bertsoek Arraras inspiratzea:
Iru urrats orrera,
iru urrats onera,
itzuli bat gero.
Rau, rau, rau,
Raitarai, raitarai,... (Azkue, 1925, 308)
Javier eta Patxi Larraldek (Larralde & Larralde, 1991, 34) ere eman zuten dantza honen berri. Haiek jasotzen duten melodia Azkuerena da. Beren describapena hauxe da:
Mutil-dantza bezala, inguru lerroan dantzatzen da eta ordularien orratzen aurkako zentzuen aintzinetuz.
Lehenbiziko zatian lau puntu egiten dire mutil-dantzen bezala eta gero, eskuineko aldera itzuli erdi bat eginez eta soinue gelditzen den denbora berean, hiru esku-zarta eta eskalapoinekin hiru ukaldi ematen dire. Hau dena errepikatzen da baino kontuan atxikiz errepikatzen hunten lerroa ordularien orratzak bezala joan behar duela. Bigarren zatia Billantzikoaren hasmenta bezala dantzatzen da.
Soinua gero eta biziago jotzen da baita dantzatu ere (Larralde & Larralde, 1991, 34)
Kasu honetan, erabiltzen den informazioaren iturriak aipatzen dira:
Dantza hau «Elkartasuna» dantzari taldeak 1986 urtean ikasi zen, eskerrak Victoriano Lazkano arizkundarrari… Mintzatu gera dantza hau ezagutu duten jende zenbaitekin Matias Mendikoa eta Antonio Goñikin… (Larralde & Larralde, 1991, 34)
Larraldetarrek beste bertso bat gehitzen diote Azkuek jasotakoari:
bizp’hiru atso dantzan,
Rau, rau, rau (Larralde & Larralde, 1991, 34)
