Ingurutxoa herriko festetan dantzatzen da, festen hirugarren egunean. Parte hartu nahi duen edonork dantza dezake. Horretarako bikoteetan bi lerro osatuz jarri behar dira bikoteak. Ingurutxoa hainbat dantzez osatua dago: Inguru haundiak, Inguru txikiak, Zortzikoak eta zubiak.
Bikoteak frontoian egiten dute Ingurutxoa, frontoiaren inguruan. Lehendabizi Inguru haundia dantzatzen dute eta ondoren lehendabiziko dantzaria eta azkena lehen Belauntziko edo zortzikoa dantza...irakurri gehiago
Ingurutxoa herriko festetan dantzatzen da, festen hirugarren egunean. Parte hartu nahi duen edonork dantza dezake. Horretarako bikoteetan bi lerro osatuz jarri behar dira bikoteak. Ingurutxoa hainbat dantzez osatua dago: Inguru haundiak, Inguru txikiak, Zortzikoak eta zubiak.
Bikoteak frontoian egiten dute Ingurutxoa, frontoiaren inguruan. Lehendabizi Inguru haundia dantzatzen dute eta ondoren lehendabiziko dantzaria eta azkena lehen Belauntziko edo zortzikoa dantzatzen dute. Bi dantza hauek errepikatzen dira segidan.
Hirugarren Inguru haundia beste melodia batekin jotzen da eta horren ondotik lehen zubia egiten da. Bikoteek altxatzen dituzte lotzen duten zapia eta hasten dira, atzetik aurrerantz, sortzen den «tunel» horretatik pasatzen. Amaitzen denean, azken dantzaria (azkendaria) eta bere bikotea lehen postuan daude eta lehenak (kapitaina eta bikotea) azkenengoan. Inguru haundia errepikatzen da. Ondoren beste zubi bat hasierako postuetara itzultzeko eta Inguru txikia egiteko. Honetan, lehendabiziko dantzaria bere bikotekidearen aurretixe dantzatzen da. Inguru txikia bukatzen delarik kalejira bat egiten da eta bukatutzat ematen da Ingurutxoa.
Ingurutxoa dantzatu gabe egon da uste askotan. Bere garaian festen hirugarren egunean dantzatzen zen Ingurutxoa, ezkonduen egunean (Mailope, 2022).
Lehendabiziko berreskurapena eskolarako egin zen 2005ean, gutxi gorabehera. Inauterietan Karrika dantza berreskuratzen zen bitartean, eskolan, egun horietan haurrek Ingurutxoa ikasi eta dantzatzen zuten. 2022an berreskuratu zen Betelu festa nagusientzat.
1987an argitartu zen hil ondoko eran Patxi Arrarasen Beteluko Ingurutxoaren desk...irakurri gehiago
Ingurutxoa dantzatu gabe egon da uste askotan. Bere garaian festen hirugarren egunean dantzatzen zen Ingurutxoa, ezkonduen egunean (Mailope, 2022).
Lehendabiziko berreskurapena eskolarako egin zen 2005ean, gutxi gorabehera. Inauterietan Karrika dantza berreskuratzen zen bitartean, eskolan, egun horietan haurrek Ingurutxoa ikasi eta dantzatzen zuten. 2022an berreskuratu zen Betelu festa nagusientzat.
1987an argitartu zen hil ondoko eran Patxi Arrarasen Beteluko Ingurutxoaren deskribapena. Atlas honetan sarritan esan dugun bezala, Arrarasek ematen duen informazioa kontu haundiz hartu behar da ez baitu informatzailerik ematen. Ingurutxoei dagokienez bere moldea ezartzen zaie. Bere ustez lau dantzek osatzen dute Beteluko Ingurutxoa: Dantza luzea, Zortzikoa, Pañuelo dantza eta Zakur dantza. Dantza luzearen funtzioa bikoteak osatzea izango zen:
salen las parejas en larga cadena, unidas las manos por coloridos pañuelos, y caminan tranquilamente describiendo un círculo en sentido inverso a las agujas del reloj, sin marcar con los pies el ritmo musical… Terminada la melodía, la primera pareja alza sus manos unidas por el pañuelo y, empezando por el tercero, sin soltarse, van pasando todos bajo el arco así formado [bikoteak kate luzean irteten dira, eskuak zapi koloretsuz elkartuta, eta lasai ibiltzen dira erloju-orratzen alderantzizko norabidean zirkulu bat deskribatuz, oinekin musika erritmoa markatu gabe... Melodia amaituta, lehenengo bikoteak zapiaz loturiko eskuak altxatzen ditu eta hirugarrenetik hasita, askatu gabe, denak pasatzen dira eratutako arkuaren azpitik. (Arrarás, 1987, 41 or.)
Ondoren, beti Arrarasen hitzetan, lehendabiziko eta azken dantzariek («danbolinausiak») aurrez aurre Zortzikoa dantzatuko zuten: «Su coreografía es idéntica a los Belauntzikos del Ingurutxo de Leiza [Bere koreografia Leitzako Ingurutxoaren Belauntzikoen berbera da]» (Ibidem). Gero sokan zeuden dantzariak bikoteka jarriko ziren Pañuelo dantza izenekoa dantzatzeko. Ematen duen deskribapena ezagutzen dugun Inguru haundiari dagokiona da. Dantza hau bukatu eta bikoteak askatuko ziren (mutilek zapia lepoan jarriko zuten) Zakur dantza hasteko:
Se baila de manera similar a la anterior… las parejas avanzan sueltas, con los brazos ligeramente arqueados en alto… Los ocho primeros compases de cada frase melódica se bailan avanzando las parejas… Repetidos estos primeros ocho compases, la danza, alrededor de la plaza, se detiene bailando las parejas frente a frente, con vueltas de rotación, a derecha e izquierda, sobre sí mismas. Con la siguiente frase musical se reanuda la marcha bailante. Cuando cree el txistulari que se ha bailado bastante, suena el toque de la llamada «Deia»… las parejas enfrentadas dejan de interpretar los anteriores movimientos coreográficos para iniciar un punteado in situ. Y como final, las muchachas dan, con el brazo en alto, la mano derecha a su compañero de enfrente, quien gira a la derecha dando una vuelta bajo el arco así formado, y así termina la danza [Aurreko dantzaren antzera dantzatzen da… bikoteak aurrerantz doaz, solte, besoak apur bat altxatuta. Esaldi melodiko bakoitzaren lehen zortzi konpasak bikoteak aurreratuz dantzatzen dira. Lehen zortzi konpas horiek errepikatuta, dantza, plazaren inguruan, bikoteak aurrez aurre dantzatuz gelditzen da, ezker-eskuin birak eginez. Hurrengo esaldi musikalarekin, martxa dantzariari berrekiten zaio. Txistulariak nahiko dantzatu egin duela uste duenean, «Deia» deiturikoaren soinua entzuten da… eta aurrez aurre dauden bikoteek aurreko mugimendu koreografikoak interpretatzeari uzten diote in situ punteatzeari ekiteko. Eta amaiera gisa, neskek, besoa altxatuta, eskuineko eskua ematen diote aurreko lagunari, eta honek eskuinera biratzen du horrela eratutako arkuaren azpian buelta bat emanez, eta horrela amaitzen da dantza]. (Arrarás, 1987, 42 or.)
Dantza honen lehendabiziko albisteak R.M. Azkuek eman zizkigun. Azkuek Ingurutxoaren bi melodia jaso eta argitaratu zituen bere Cancionero Popular Vasco delakoan «Ingurutxu I» eta «Ingurutxu II» izenburupean ( Azkue, 1922, 394-395). Bi melodiak Joaquín Balda zenari jaso zizkion.
1993an Txistulari aldizkarian agertu zitzaizkigun berriz ere Beteluko Ingurutxoaren partiturak (Agirregomezkorta, 1993, 10 or.). Testuan aipatzen da jatorria:
Ale honetan jasotako bertxioa Beteluko txistularia zen Francisco Urrizalkiri zor diogu, berak jarri bait zuen musika guztia pentagraman (Agirregomezkorta, 1993, 10 or.).
Patxi Arrarasek ere Beteluko Ingurutxoaren melodiak jaso zituen. Bere lanetan ohiko den gisan, ez du iturririk aipatzen eta, beraz, informazioa zalantzagarria da. Arrarasen lehen melodia, «Dantza Luze» izendatzen duena, Karrika dantzari dagokiona da; ematen duen «Zortzikoa» ez dago jasota Urrizalkiren partituretan; bere «Pañuelo dantza» Azkueren «Ingurutxo I»-ren beretsua da; eta azkenik, bere «Zakur dantza» Azkueren «Ingurutxu II» da.
AURKEZPENA
Ingurutxoa herriko festetan dantzatzen da, festen hirugarren egunean. Parte hartu nahi duen edonork dantza dezake. Horretarako bikoteetan bi lerro osatuz jarri behar dira bikoteak. Ingurutxoa hainbat dantzez osatua dago: Inguru haundiak, Inguru txikiak, Zortzikoak eta zubiak.
Bikoteak frontoian egiten dute Ingurutxoa, frontoiaren inguruan. Lehendabizi Inguru haundia dantzatzen dute eta ondoren lehendabiziko dantzaria eta azkena lehen Belauntziko edo zortzikoa dantza...irakurri gehiago
Ingurutxoa dantzatu gabe egon da uste askotan. Bere garaian festen hirugarren egunean dantzatzen zen Ingurutxoa, ezkonduen egunean (Mailope, 2022).
Lehendabiziko berreskurapena eskolarako egin zen 2005ean, gutxi gorabehera. Inauterietan Karrika dantza berreskuratzen zen bitartean, eskolan, egun horietan haurrek Ingurutxoa ikasi eta dantzatzen zuten. 2022an berreskuratu zen Betelu festa nagusientzat.
1987an argitartu zen hil ondoko eran Patxi Arrarasen Beteluko Ingurutxoaren desk...irakurri gehiago
Nahi duten bikote guztiak
MULTIMEDIA
Ez da jantzi berezirik janzten. Bakoitzak festetarako erabiltzen duena jantzi daiteke
Dantza honen lehendabiziko albisteak R.M. Azkuek eman zizkigun. Azkuek Ingurutxoaren bi melodia jaso eta argitaratu zituen bere Cancionero Popular Vasco delakoan «Ingurutxu I» eta «Ingurutxu II» izenburupean ( Azkue, 1922, 394-395). Bi melodiak Joaquín Balda zenari jaso zizkion.
1993an Txistulari aldizkarian agertu zitzaizkigun berriz ere Beteluko Ingurutxoaren partiturak (Agirregomezkorta, 1993, 10 or.). Testuan aipatzen da jatorria:
Ale honetan jasotako bertxioa Beteluko txistularia zen Francisco Urrizalkiri zor diogu, berak jarri bait zuen musika guztia pentagraman (Agirregomezkorta, 1993, 10 or.).
Patxi Arrarasek ere Beteluko Ingurutxoaren melodiak jaso zituen. Bere lanetan ohiko den gisan, ez du iturririk aipatzen eta, beraz, informazioa zalantzagarria da. Arrarasen lehen melodia, «Dantza Luze» izendatzen duena, Karrika dantzari dagokiona da; ematen duen «Zortzikoa» ez dago jasota Urrizalkiren partituretan; bere «Pañuelo dantza» Azkueren «Ingurutxo I»-ren beretsua da; eta azkenik, bere «Zakur dantza» Azkueren «Ingurutxu II» da.
Agirregomezkorta Perez, Tx. (1993). Beteluko Ingurutxoa. Txistulari, 153. 4959-4961 or.
Arrarás Soto, F. (1987). Danzas e Indumentaria de Navarra. Merindad de Pamplona. Institución Príncipe de Viana. pp. 41-42.
Azkue, R.M. de (1922). Cancionero Popular Vasco. Boileau Ed.
Garmendia Larrañaga, J. (1984). Carnaval en Navarra. Haranburu ed.
Izenik gabea (2022). Inauterietako melodiak eta dantzak galdu gabe. Mailope, 300 zki...irakurri gehiago
Eskolan Karrika dantzarekin batera irakasten da.