Ingurutxoa larrain edo plazaren inguruan bikoteka dantzatzen den dantza multzoa da. Dantza taldearen mugimendua erlojuaren orratzen kontrakoa da. Uitziko ingurutxoa hiru dantzek osatua heldu zitzaigun XX. mendera: Inguru handiak, inguru txikiak eta Bilantzikoak edo zortzikoak. Hauei fandangoa eta bizkaikoa edo porrusalda gehitzen zitzaien. Egun ez da modu jarraian dantzatzen.
Noizbehinka eta oso gutxitan dantzatzen da ingurutxoa Uitzin. Eta egiten denean ez da beti bere osotasunean dantzatzen. Hau gertatzen denean herriko festak izaten dira. Ingurutxoaren iraupena jole eta dantzarien nahiaren araberakoa da. Izatez, ingurutxok hiru dantza ditu: Inguru handia, inguru txikia eta billantzikoak. Inguru handien artean zubiak egiten dira. Lehendabiziko bikotea altxatzen du batzen duen zapia eta gainontzeko dantzariak bere azpitik pasatzen dira. Ondoren lehendabiziko eta ...irakurri gehiago
Noizbehinka eta oso gutxitan dantzatzen da ingurutxoa Uitzin. Eta egiten denean ez da beti bere osotasunean dantzatzen. Hau gertatzen denean herriko festak izaten dira. Ingurutxoaren iraupena jole eta dantzarien nahiaren araberakoa da. Izatez, ingurutxok hiru dantza ditu: Inguru handia, inguru txikia eta billantzikoak. Inguru handien artean zubiak egiten dira. Lehendabiziko bikotea altxatzen du batzen duen zapia eta gainontzeko dantzariak bere azpitik pasatzen dira. Ondoren lehendabiziko eta azken dantzariek, maiordomoak edo danbolin nagusiak direnak, bilantziko edo zortzikoa dantzatzen dute aurrez aurre. Azken Inguru handiaren ondoren bikote guztiek dantzatzen dute belauntzikoa. Ondoren inguru txikiak dantzatzen dira. Musikaren erritmoa aldatzen da eta dantza bihurtzen da arinago. Dantza bikoteak aske dantzatzen dira, zapiaren loturarik gabe. Bukatzeko fandangoa eta bizkaikoa ere dantza daitezke.
Uitziko ingurutxoa 1948. urtearen ingurutan utzi zen dantzatzen. Bere azken urteetan herriko festetan dantzatzen zen soilik, baina beste garaitan beste egun seinalatuetan ere dantza zitekeen, hala nola, inauterietan (Beltran, 2016, 17). Honelako egoeratan, eta musikaririk ez bazegoen, partaideek kantatzen zuten edo armonikaren baten laguntzaz dantzatzen zuten.1967an Donostiako Argia Dantza Taldea hasten da Larraungo Ingurutxoak ikertzen eta 1969an eskenatokira eraman zuen Iribaskoa. Jua...irakurri gehiago
Uitziko ingurutxoa 1948. urtearen ingurutan utzi zen dantzatzen. Bere azken urteetan herriko festetan dantzatzen zen soilik, baina beste garaitan beste egun seinalatuetan ere dantza zitekeen, hala nola, inauterietan (Beltran, 2016, 17). Honelako egoeratan, eta musikaririk ez bazegoen, partaideek kantatzen zuten edo armonikaren baten laguntzaz dantzatzen zuten.1967an Donostiako Argia Dantza Taldea hasten da Larraungo Ingurutxoak ikertzen eta 1969an eskenatokira eraman zuen Iribaskoa. Juan Mari Beltranek hasitako ikerketak Uitziko ingurutxoa ikertzera ere eraman zuen. Bitartean, Iruñeko Ortzadar Euskal Dantzari Taldeak 1975ean Uitziko ingurutxoa ikertu eta hurrengo urtean taularatu zuen. Baina ez zen herrian berreskuratu harik eta 2002an Joan Mari Beltran Uitziko hainbat guraso gazteekin kontaktuan jarri, eta urte hartako herriko festetan berreskuratu zuten arte:
2002an Uitzin, Sanmigeletako festa nagusietan eta herriko guraso gazte koadrilarekin batera Ingurutxoa antolatzen hasi ginen. Horrela jarraitu genuen 2006ra arte. San Migel egunaren bezperako ilunabarrean elkartzen ginen herriko Elkartera biharamunean dantzatu behar zen Ingurutxoa prestatzeko. Han egiten genuen Juan Luis Ibarra Argiñena Iribasko dantzariaren zuzendaritzapean Ingurutxoaren entsegua eta San Migel eguneko eguerdian herriko plazan dantzatzen zen (Beltran, 2016, 6)
Ekimenak 2006 arte iraun zuen eta, geroztik, modu informalean egiten da, noiz behinka, benetazko segidarik gabe.Uitziko ingurutxoen partituren bildumarik osatuena, Uitziko organu-jolea zen Zipriano Garrok idatz zitzakeen, Beltranen ustetan (Beltran, 2016, 22). Garro 1925ean zendu zen, beraz, partiturak urte hori baino lehenagokoak izan behar dira derrigorrez.Koreografiari dagokionez, badakigu Martin Martinena «erabat ados zegoela dantzekin eta dantza horiek partituretan agertzen diren ordenarekin» (Idem). Martinena izan zen, halaber, Ortzadar Taldeko informatzaile nagusia. Hala ere, ezer gutxi dakigu dantzatzen nola hasten zen. Beltranek informazioren bat ematen digu, baina ez derrigorrez Uitziko ingurutxoari buruz:
Bi modutan ematen zitzaion hasiera Ingurutxoari:1.- Ingurutxoa dantzatzeko ordua eta tokia aurretik finkatuta zegoenean.Dantza saioak tokia eta ordua jarria zeuzkatenean, aurretik denek zekiten tokian eta orduan elkartuta, txistularia jotzen hasten zen banan bana, hasieratik bukaera arte, Ingurutxoaren dantzen doinu guztiak.2.- Ingurutxoa dantzatzeko ordu finkorik ez zegoenean (Beltran, 2016, 18).
Uitziko esku-izkribuan partiturak (eta dantzak) egiten ziren hurrenkeran azaltzen zaizkigu. Larraungo Bailaran ingurutxoei buruzko informazio guztietan hiru dantza mota agertzen dira: inguru handiak, zortzikoak edo bilantzikoak eta inguru txikiak (Beltran, 2016, 56). Ez dago Leitzan agertzen den Soka dantza:
Larraungo zaharrekin egindako elkarrizketetan gari agertzen da […] hau dela estruktura eta ordena orokorra. Baina garbi ikusten ere bai multzo bakoitzean ordena aldatu daitekeela, doinu bera errepikatu daitekela… hay dena danbolinteroaren edo dantzarien gogoaren arabera.Gauza bera esan behar dugu pieza bakoitzaren luzeraren inguruan. Dantza hauek danbolinteroaren, dantzarien eta giroaren arabera gehiago edo gutxiago errepikatuaz joko ziren (Ibídem, 56)
Beste dantza batzuekin gertatzen den bezala, Francisco Arrarásek Uitziko Ingurutxoaren bertsioa ere ematen du. Beltranek bildutako datuak gorabehera, Arrarásek uste du Ingurutxoak lau dantza desberdin edo «zati independenteak» dituela: Soka dantza, Zortziko, Ingurue eta Ingurutxoa (Arrarás, 1987, 115). Arrarásen lanetan ohikoa denez, ez du informatzaileei buruzko informaziorik ematen. Haren deskribapena Leitzako Ingurutxoan oinarritzen da, eta Beltranen eta Ortzadarren datuekin dituen desberdintasun nagusiak Soka dantzan eta Zortzikoetan aurkitzen dira. Esan bezala, Beltranek ez du inon Soka dantzarik dokumentatzen. Arrarásek, beste ingurutxo batzuekin egiten duen bezala, lehendabiziko dantzatzat gizonezkoen Soka dantza jotzen du. Lehenengo eta azken tokian maiordomoak jartzen dira eta, hauen ondoan, «maiordomoen lagunak». Arrarasek bereizletzat jotzen duen zubi baten ondoren, lagunak nesken bila ateratzen dira. Soka dantzaren doinua aldatu egiten da neskak sokan sartzen direnean. Soka mistoa osatu ondoren, maiordomoek lehenbiziko Belauntzikoa edo Zortzikoa dantzatuko zieten beren bikotekideei (Arrarás, 1987, 116). Horretarako, maiordomoak katetik askatu eta bikotekideekiko aurrez aurre dantzatuko dira. Ondoren, maiordomoak dantzarien zirkuluerdiaren erdian aurrez aurre jartzen dira, Zortziko berri bat dantzatzeko (Ibídem, 118). Oraindik hirugarren zortzikoa dantzatuko dute, oraingoan agintarien aurrean, ikusleen artean egongo zirenak. Eta berriz ere publiko orokorraren aurrean egingo dute laugarren zortziko bat.Zortzikoen ondoren, bi aldiz dantzatuko litzateke Inguru haundia (Arrarasek «Ingurue» deitzen duena), eta, horien ondoren, dagozkien Zubiak egingo lirateke; eta Inguru txikia («Ingurutxoa» da Arrarasek ematen dion izena). Dantzaldia Fandango eta Porrusaldarekin amaitzen da.
Librea da
Kaleko arropa
Herriko festetarako txistulariak kontratatzen ziren eta herriko gazteen taldeak sosa izanez gero, inauterietarako ere bai (Beltran, 2016, 18).[…] behin edo bityan kontratatzen zuten danbolintero bat. Festetarako beti, eta urte batzuetan, gazteen aukera ekonomikoaren arabera «karnabaletarako» ere bai (Beltran, 2016, 18).
XX. mendearen hasieran Uitziko jaietan jotzen zuen txistularia izendatu dugu jadanik: Xalbador Mutuberria, bere semearekin atabalean (Beltran, 2016, 20). Bikote honek paperak aldatu zituen Uitzitik jo zuten azken urteetan: semea akordeoia jotzen hasi zen eta aitak atabalarekin laguntzen zion (Ibidem, 21).
Mutuberriatarrak Uitzin jo zuten joan den mendeko 30eko hamarkadaren amaiera arte. Txistua Uitziko taldetxo bati erakutsi zioten eta honek Ingurutxoa jo zuen 1948an dantzatzeari utzi zion arte (Ibídem, 22).Uitziko Ingurutxoko doinuei buruzko informazio iturri nagusia ustez Zipriano Garrok, Uitziko organista zenak, idatzitako koadernoan aurkitzen dugu. Ez dakigu nori hartu zion musika transkribatzaileak.Geroago, 1934an, Aita Donostiak Manuel Viscarretek igorritako partitura batzuk jaso zituen, «Larraungo Ingurutxoak» izenaren pean, eta «Xubita, el zarra»-ri jasoak (Donostia, 1994, 2131). Ez da jatorrizko herria zehazten. Uitziren eskuizkribuko partiturak eta Donostiak eskaintzen dituenak alderatzen ditu Beltranek:
1575.- Larraungo Ingurutxoak 1 (Uitziko 8. dantza bezalakoa da).1576.- Larraungo Ingurutxoak 2 (Interpretazioan bariazio asko dituen Inguru txikiko dantza berezia).1577.- Larraungo Ingurutxoak 3 (lehen zatia Uitziko 9. dantzaren lehen zatia bezalakoa da, eta bigarrena Uitziko 7. dantzaren bigarren zatia bezalakoa).1578.- Larraungo Ingurutxoak 4 (Uitziko 9. dantzaren 5. zatiarekin badu antzekotasunaren bat).1579.- Larraungo Ingurutxoak 5 (Uitziko 7. dantza bezalakoa) (Beltran, 2016, 16).
Konparazio horretatik abiatuta, eta kontuan hartuta Donostiak dokumentazio hori jasotzen duen urteetan litekeena dela Uitzin jotzen zuen txistularia Xalbador Mutuberria zubietarra eta bere semea izatea, Beltran ausartzen da «Xubita» «Zubieta» izan zitekeela esatera. «Zarra» (zaharra) semearengandik bereiziko lukeen ezizena izango litzateke, karguan bere oinordekoa izango litzatekeena. «Nork daki», ondorioztatu du Beltranek (Beltran, 2016, 16)
AURKEZPENA
MULTIMEDIA