Ihauteri garaian, herrian momentu eta testuinguru ezberdinetan ospatzen den dantzari, Lantzeko Zortzikoa deritzo. Mozorroen ibilbidean zehar, Miel Otxin eta bere laguntzaileak zortzikoaren doinuaz ibiltzen dira karriketan zehar. Bukaeran, astearteko arratsaldean, partaideak herriko plazan elkartu egiten dira Miel Otxin erretzeko, eta bere suaren inguruan zortzikoa dantzatu egiten da.
Lantzeko inauterietako pertsonaiek ikuskizunaren amaieran ospatu egiten duten dantza da zortzikoa. Hiru testuinguru ezberdinetan dantzatu egiten da: ostatuan (mozorrotu eta karriketara irten aurretik), ikuskizunaren bukaeran (goizetan nahiz arratsaldekoetan) eta Miel Otxin erre eta gero. Aldi berean Miel Otxinek herriko karriketatik barna burutzen duen ibilbidea zortzikoaren doinuekin batera egiten denez, dantzaren baitan dagoela ere onartu daiteke, nahiz eta bukaerako dantza adierazgarriena ...irakurri gehiago
Lantzeko inauterietako pertsonaiek ikuskizunaren amaieran ospatu egiten duten dantza da zortzikoa. Hiru testuinguru ezberdinetan dantzatu egiten da: ostatuan (mozorrotu eta karriketara irten aurretik), ikuskizunaren bukaeran (goizetan nahiz arratsaldekoetan) eta Miel Otxin erre eta gero. Aldi berean Miel Otxinek herriko karriketatik barna burutzen duen ibilbidea zortzikoaren doinuekin batera egiten denez, dantzaren baitan dagoela ere onartu daiteke, nahiz eta bukaerako dantza adierazgarriena izan. Honakoa hau astearteko arratsaldean gertatzen delarik.
Ibilbidea Santa Cruz karrikatik elizara iritsi aurretik, ezkerrera jo, San José karrika hartzeko, handik "Karaikoetxea"-ra iritsi arte, geroago ostatura zuzenduz. Handik, ezkerretara frontoira doaz zortzikoa dantzatzen den eremura. Igande eta astearte arratsaldean aldiz, konpartsak ez doa ostatutik frontoira zuzenean, hasierako ibilbide beretik jarraitu egiten du eta "Goltxipenea"-tik ezkerretara doa, San Jose karrikatik zuzenean frontoira iristeko.
Askaria eta meriendaren ostean, eta ganbaran mozorrotu aurretik, herriko gazteek txistuaren doinuaz lagunduta aipaturiko zortzikoa dantzatu egiten dute. Mozorrotu eta gero ostatutik irten eta Santa Cruz karrikatik behera abiatu egiten dira elizarantz. “Arozarena” etxera iristean bertze mozorro batzuk zain daude, aldez aurretik "Arginenea" etxetik abiatu direnak. Arotzak ingude, mailu, kurrika eta pertza bat txingarrez eta zenbait ferraz orniturik daude. Txoko honetan zaldikoa ferratuko dute. Elizara iristean konpartsak ezkerrerat doa, San José karrikatik ibilbide irregular bat trazatuz, herriaren bertze aldera iristeko. Bertan arotzak (Santa Cruz karrikatik, bakarrik, igo egin direnak), "Karaikoetxea"-n zaldikoa berriz ferratuko dutelarik. Ibilbidean barna, zaldikoak bertze pertsonai ospetsua, Ziripot, etengabe lurrera botatzen saiatu egiten da, zaldi baten lauhazka eta irrintziak imitatzen.Desfilea bukatzean, pertsonai ezberdinak mozorroak kendu eta Miel Otxin ostatuan gorde egiten dute. Astearteko arratsaldean (igandekoa ihauteri txikian), Miel Otxinen akabera da, bere exekuzioa, ondoren erreta izan arte. Une horretantxe txatxoak sutearen inguruan Lantzeko zortzikoa dantzatzen dute.Zortzikoa dantza zirkularra da, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan dantzatu egiten dena, zeinetan mozorroturiko pertsonaiak parte hartzen duten: txatxuak. Koreografikoki bi zatiz osaturik dago.
Frankismoak inauteriak debekatu egiten ditu 1937 geroztik. Hala ere 1944. urtean J.Mª Iribarren, J. Esteban Urangarekin batera eta seguruenik Ignacio Baleztenaren laguntzarekin, baimen berezi bat eskuratuko dute Lantzeko inauteria berriz ospatzeko, beti ere dokumentatzeko asmoekin. Hurrengo urteetan herriko gazteek berreskuratzen saiatuko diren arren ez dute berriz ere baimenik lortuko. 1964. urtean, Julio Caro Barojak ikertuko du Lantzeko inauteria herrian bertan eta bere anaia Píok filmatuk...irakurri gehiago
Frankismoak inauteriak debekatu egiten ditu 1937 geroztik. Hala ere 1944. urtean J.Mª Iribarren, J. Esteban Urangarekin batera eta seguruenik Ignacio Baleztenaren laguntzarekin, baimen berezi bat eskuratuko dute Lantzeko inauteria berriz ospatzeko, beti ere dokumentatzeko asmoekin. Hurrengo urteetan herriko gazteek berreskuratzen saiatuko diren arren ez dute berriz ere baimenik lortuko. 1964. urtean, Julio Caro Barojak ikertuko du Lantzeko inauteria herrian bertan eta bere anaia Píok filmatuko du lehendabiziko aldiz NODO delako albistegirako. Material hori erabiliko dute urte batzuk beranduago (1970. urtean) Navarra. Las cuatro estaciones filmazioaren neguaren partean txertatzeko. Horrez geroztik urteoro ospatzen jarraitu da.1936ko gerra baino lehenago, haurrak txatxuaz mozorrotu egiten ziren eta inauteri egun handien aurreko igandean beren inauteria ospatzen zuten. 80. hamarkada geroztik inauterietako igandean berean txikiak ateratzen dira kalera, gazteek astelehen goizean eta iluntzean eta astearte goiz eta arratsalde gauez modu berean egiten dutelarik. Egun horietan zehar, eta mozorrotzen hasi aurretik ostatuan zortzikoa dantzatzen dute.Hasiera batean eta tradizioari segituz gizon gazteen jaia bazen ere, duela zenbait urte bai gizon adindu bai emakumezkoek ere, parte hartzen dute.
Zortzikoa dantzatzen dutenak txatxuak izaten ohi dira. Horietako batek Miel Otxin panpina gainean eramaten du karriketatik barna dantzatzen aritzen delarik. Tradizionalki herriko gazteak izaten ziren mozorrotu egiten zirenak. Zortziko dantza gizonezko dantza izaten zen, bereziki gazteena, baina plazan pertsona adindu batzuk ere elkartu egiten zitzaizkien. Emakumezkoen parte hartzea aldiz berantiarragoa izan da, hala ere aditzera eman zigutenez, mozorroaz baliatuz aspalditik parte hartu ohi dute. Gaur egun aldiz, txatxuez emukume nahiz gizonezkoak mozorrotu egiten dira.
Inauteriak berak Nafarroako Interes Kulturaleko Ondarea izendapena du.
Txatxoak: Gizonezkoak nahiz emakumezkoak izan, antzeko janzkera daramate, hots, ez dago sexu ezberdintasunik. Printzipioz ez dago arau esturik materia, kolore eta abarrekin, ez dira beraz nabarmengarriak. Garrantzitsuena mozorrotua egotea da: jantzi zahar, koloredun oihalak, eguraldiari egokituriko oinetakoak, aurpegia zapi edo mihise batez ezkutatu eta hori bai, kapela edo txano bat buruan daramatela. Kono–formako txanoak nagusitu egi...irakurri gehiago
Txatxoak: Gizonezkoak nahiz emakumezkoak izan, antzeko janzkera daramate, hots, ez dago sexu ezberdintasunik. Printzipioz ez dago arau esturik materia, kolore eta abarrekin, ez dira beraz nabarmengarriak. Garrantzitsuena mozorrotua egotea da: jantzi zahar, koloredun oihalak, eguraldiari egokituriko oinetakoak, aurpegia zapi edo mihise batez ezkutatu eta hori bai, kapela edo txano bat buruan daramatela. Kono–formako txanoak nagusitu egiten dira, kolore anitzeko paper edo telazko zerrendez apainduak. Makilak edo erratzak eramaten dituzte.Argazki zaharrenetan egiaztatu daitekeenez, izaraz, errezelekin edo eta ohe–estalkiekin jantzitako txatxoak ezagutu dira. Azken hamarkadatan estanpaturiko ehunak, kolore bizidunak nagusitu eta orokortu diren arren.Arotzak: Zaku oihalez estaliak janzten dira (arpillera edo marregakoa), baita zapatak ere. Landa munduko tresneria edo lanabes ezberdin zintzilikaturik eramaten dituzte, horrez gain, metalezko ontzi edo saski batean ikatz txingarrak garraiatzen dituzte, eta ferratzaileen tresneri propioarekin doaz, hots, mailuak, sardeak edo makilak eta zenbait ferra.Ziripot: Mozorroa xumea da, marregako zaku batzuekin eraturiko buzo antzeko bat barnean doan pertsonaren hankak eta gorputza estaltzeko. Gaztearen gorputza eta arpillerazko zakuaren arteko tartea iratzez betetzen da, honela pertsonai potolo eta handi bat itxuratuz. Potoloa denez ezin ongi ibili, honengatik makila batez baliatu egiten da mugitzeko.Zaldiko: Zaldi bat imitatu egiten duen pertsonaia bat da. Sorbaldatik uhalen bitartez eskegita, zaldi baten burutxo eta isatsadun zurezko armazoi bat darama. Gainontzeko pertsonai asko bezala marregazko ehunez jantzita doa, nahiz eta bere mozorroaren azpitik kotoi urdinezko prakak ikusgai izan, galtzerdi zuriz inguratuak. Oinetan botak eta buruan lastozko txanoa.
Garapena: Txatxuen mozorroa aldatu egin da denborarekin. 1964. urtean bertan Diario de Navarran agertzen den albistean herriko zahar batek azaltzen du ongien: "Lehen ez ziren hainbertze maskarik jartzen. Mozorratzen ginen, bai, baina basa erara, ez jauntxoen antzera. Larruak janzten genituen, larru aunitz bizkarrean eta besoetan. Jaietarako basurderik hoberenak larrutzen genituen eta bildotsak eta orkatzaren bat ere. Bururako karetarik ez, gu hauek (gazteak) baino kristauagoak ginen eta neskek prestatzen ziguten zetazko oihalak eramaten genituen. Horren gardenak zirenez zulorik egin gabe ikusten genuen" (DN, 1964-02-11, p. 16). Txatxuen mozorro "berria" orokortu den bezala, kono–formako txanoa (Miel Otxin daramanaren antzekoa) ere orokortu egin da. Arotzenak, Miel Otxin eta zaldikoenak aldiz ez dute aldaketa nabarmenik izan.
Hasiera batean panpina osoa erretzen bazen ere, duela zenbait urtetik hona, bere burua gorde egiten dela aipatzekoa litzateke.
Iribarrenek 40. hamarkadan Jesús María Román akordeoilaria aipatu egiten du, gazteen dantzaldirako. Burutu zen berreskurapen eta filmaziorako, Francisco Cilveti Baquedano Iruñeko Udaleko txistularia eta José Sumalde danbolin-jolea agertu ziren (azkeneko honek 40 urte lehenago herrian egona zen), Lantzeko txistularia zena, Fermín Martikorena, dolua zela-eta parte hartzerik ez bait zuen izan. Ordutik aurrera, kanpoko txistulariak izango dira nagusi: hasiera batean Eugikoa eta gerora Arizkungo Maurizio Elizalde, zendu zen arte.Txistulariak kontratatzea herriko gazteen ardura zen, eta hauek gogoan zuten gutxienez behin (ez zuten oso argi gerra aurretik edo 1944. urte berean), gaitero bat doinu-jole izan zutela.
AURKEZPENA
MULTIMEDIA