AGOIZKO TXOKOLATEAREN JOTA

Gaur egungo Txokolatearen Jotaren jatorria Agoizko Laborarien Kofradiako tradizio batean datza: Kofradiako Prioreak dantza hasiko zuten maiordomoak aukeratzen zituen. Dantza hasi ondoren, koadrila ezberdinak edo nahi zuen guztia gehitzen zitzaien. Jota San Isidro egunean dantzatzen zen, hau baitzen nekazarien patroia eta, horregatik, kofradia arduratzen zen egun horretako ekitaldiez. Ekintza horien lehen deskribapena 1953koa da:

Se traen gaiteros y por la tarde, en la plaza, se organiza un baile que dura hasta hora avanzada de la noche.

Mientras tocan los gaiteros, cuatro solícitos mayordomos, salen de casa del prior disfrazados de doncellas de servicio doméstico y portadores de sendas bandejas con chocolate y “bolaus”, que ofrecen a los gaiteros. Su paso por el pueblo da origen a toda clase de comentarios y chistes sabrosos.

Ellos, impertérritos, con sus caras tostadas por el sol, llegan al punto de su destino y después de dar los chocolates a los gaiteros sacan a bailar a cuatro mozas que, precisamente, no deben saber hacerlo e inician con ellas la conocida “Jota del Chocolate”, que después sigue todo el público [Gaitariak ekartzen dira, eta arratsaldean, plazan, dantzaldi bat antolatzen da, gauera arte irauten duena.

Gaiteroak jotzen ari diren bitartean, priorearen etxetik lau maiordomo arduratsuak ateratzen dira etxeko neskamez mozorrotuta, txokolate eta “bolauak” erretiluetan daramatela, gaitariei eskeintzen dietena. Herrian zehar ibiltzeak era guztietako komentario eta txiste gozoak sortzen ditu.

Haiek, trebe, aurpegiak eguzkiak txigortuak dituztela, beren helmugara iristen dira eta txokolatea gaitariei eman ondoren, dantzara ateratzen dituzte lau neska, hain zuzen ere, egiten jakin behar ez dutenak, eta haiekin hasten dute "Jota del Chocolate" ezaguna, ondoren publiko guztiak jarraitzen duena] (Amichis, 1990).

Beranduago Francisco Arrarasek ere antzeko deskribapena egiten digu:

...en Aoiz, en la tarde del día de San Isidro, hay baile en la plaza, y es costumbre que cuatro mayordomos, vestidos de doncellas de casa grande, con cofia, delantal blanco y tirantes, marchen desde la casa del prior de la cofradía a la plaza, portadores de otras tantas bandejas con chocolate y azucarillos que ofrecen a los gaiteros. Después, estos mayordomos eligen cuatro mozas e inician el Baile de la Era [Agoitzen, San Isidro eguneko arratsaldean, dantzaldia izaten da plazan, eta ohitura da lau maiordomok, etxe nagusiko neskamez jantzita, kofiarekin, mandar zuriarekin eta tiranteekin, kofradiako priorearen etxetik plazara joatea, gaiteroei eskaintzen dizkieten beste hainbeste erretilu txokolatearekin eta azukrearekin. Ondoren, lau maiordomo hauek lau neska aukeratzen dituzte eta Larrain Dantza hasten dute] (Arrarás, 1972).

Txokolatearen Jota dantzatzeaz arduratzen ziren maiordomoak, kofradiako prioreak izendatzen zituen. Maiordomoentzat eta gaiteroentzat txokolate izateaz arduratzen zen:

... bera zen prozesuan Santuaren banderatxoa eramaten zuena, berak antolatzen zituen bazkari eta afariak, berak eta bere emazteak egiten zuten txokolatea gaitari eta maiordomoentzat (Zalba, 2008, 34)

Maiordomo eta herriko neskak dantzatzen zuten jota, bi neskek eta bi mutilek (hauek normalean priorearen semeak zirenak). Jakin izan denez askotan prioreak aukeratzen zituen dantzariak. Hala ere edonork dantza egiteko aukera zeukan, jota ezaguna zelako (Idem​)

San Isidro eguneko ospakizunak gerra zibilean utzi ziren egiten eta gutxi gorabehera, hamarkada bat igaro arte ez ziren berreskuratu (Zalba, 2008, 34). Geroago, Agoitzen aldaketa sozio-demografiko eta ekonomikoen ondorioz, hirurogeiko hamarkadan jaieguna indarra galduz joan zen, baita Laborarien Kofradia eta Priorearen figura ere. 1972an Txokolatearen Jota Agoizko dantza taldeko (Ídem) zortzi dantzarik dantzatzen dute. 1988az geroztik, Angiluerreka Elkartea arduratzen da Kofradiak antolatzen zituen jardueretako batzuk aurrera eramateaz:

1988. urtetik aurrera, eta gaur egun bedin dirau, Angiluerreka elkarte kulturala arduratzen da aurreko priorearen papera betetzeaz, hau da musika, karteta, sutea edota jota bera bere esku daude (Zalba, 2008, 35)

Agoizko dantzariek, Angiluerrekakoek, jotaren pausoak uniformatu, koreografia ordenatu eta egonkortu egiten dute. Iruñeko gaiteroek finkatuko dute musika.