Katadera dantza edo Aulki dantzaren izenak, izen generiko gisa, bi dantza ezberdin biltzen ditu. Bat, zabalduena, hiru alkirekin egiten da eta dantzariak bere artean dantzatu behar dute, okertu gabe; bestea nahi adina aulki jartzen dira korro batean, beti ere, dantzari kopuruak aulkiak baino bat gutxiago izan behar du.
Jadanik soilik Baztanen egiten den irri dantza da.
Irri edo joku dantza bat da. Saskitoa edo almutea ale-neurria da, bolumenarena, eta egurrez egina dago. Dantzatzeko ahoz behera jartzen da eta bere gainean doinuaren erritmoa eramaten da dantzan edota inprobisazioak egiten.
Egun Baztanen egiten da, baina hau soilik dantza taldeen eginkizunetan eta eskoletan.
R.M. Azkuek bere Cancionero Popular Vasco-ko hirugarren liburukian (Danzas izenburu duena), Neure senar izenburuarekin, Lantzen jasotako melodia bat biltzen du. Honen inguruan hau aipatzen du:
Acompañados de este canto bailan mozos en gran número, a veces hasta cuarenta. Llaman allí a este baile: Iru puntuko dantza, “danza de tres puntos” (Azkue, 1968)
(Kanta honekin lagunduta dantzatzen dute mutilek multzo haundian. Dantza honi Iru puntuko dantza deitzen diote) (Azkue, 1968)
Ez da hau daukaten izen bakarra, beste izen batzuekin ere bai dira ezagunak: Jostaketa dantzak, kalapita dantzak edota joku dantzak. Irri dantza izendapenarekin parte hartzaileen eta ikusleen libertimendua helburu duten dantzak ezagutzen ditugu. Dantza hauek testuinguru informaletan dantzatzen ohi ziren: tabernan, etxean edota lan egin ondoren. XX. mendearen hasieran hasi ziren galtzen eta beraien abantzu erabateko desagerpena mende horren hirugarren hamarkadan gertatzen da.
AULKI DANTZAK
Katadera dantza edo Aulki dantzaren izenak, izen generiko gisa, bi dantza ezberdin biltzen ditu. Bat, zabalduena, hiru alkirekin egiten da eta dantzariak bere artean dantzatu behar dute, okertu gabe; bestea nahi adina aulki jartzen dira korro batean, beti ere, dantzari kopuruak aulkiak baino bat gutxiago izan behar du.