ZIORDIKO ZORTZIKOA

Ziordiako zortzikoaz daukagun berririk zaharrena Aita Donostiak eskaintzen digu «Ciordiako dantzak» (Donostia, 1994, 2052) izenburupean. Beste fraide kaputxino batek, A. Modesto Lekunberrikoak, 1919an bildutako informazioa jasotzen du A. Donostiak. Hiru dira dantzak: Zinegotziei agurra, Dantzaldia hasten da eta 5/8-2/4 Dantza. Donostiaren obraren konpilatzaileek Modesto Lekunberrikoak A. Donostiari idatzitako oharra eskaintzen dute, transkripzio musikalaren ondoren:

El txistulari a cuyo encuentro marché a Ciordia, murió hace dos meses. El adjunto es fiel copia de lo que oí al sacristán y a un concejal [Ziordiara joan nintzen txistulari batekin elkartzeko, baina duela bi hilabete hil zen] (Donostia, Idem)

Txistulariaren heriotzaren data Alazne Martinezek zortzikoa galdu zeneko eman zuenarekin bat dator:

…no haberse bailado desde hace más de cincuenta años [...berrogeita hamar urte baino gehiago dantzatu gabe] (Martínez, 1980, 28)

Martinezen artikuluak Iruña Dantzari Taldeak 1979an egindako ikerketa eta berreskurapena laburbiltzen ditu. Informatzaileak 85 urte zituen elkarrizketatu zutenean, eta horrek egiantza ematen dio bere testigantzari. Hona hemen dantzaren garapenaren deskribapena:

El zortziko de Ziordi (Ciordia), es una danza de círculo abierto, al igual que las de la zona, en la que participan tres hombres y tres mujeres. el cura del pueblo elegía a dos «friores» para todo el año, quienes se encargaban de llevar a la Virgen en la procesión. Estos buscaban a dos compañeras y a un ayudante o sustituto, y éste con su pareja acompañaba a los otros cuatro en la ejecución del zortziko.

El baile se realizaba el día de San Pedro, en primer lugar en la ermita de Santa Lucía después de la misa, y posteriormente en el pórtico de la iglesia, en donde el primero que bailaba era el alcalde de la villa, seguido de los demás.

Coreografía: Salen los dos friores seguidos del ayudante y el primero baila una parte del zortziko. Cuando ya está acabando, el último va en busca de las chicas que esperan en la puerta de una casa vecina a la ermita. Ya con las chicas, formando cadena, baila el primero la segunda parte y seguidamente todos el fandango, dejando los pañuelos en el suelo. Después se repite la operación con el segundo, que pasa al primer puesto, y luego con el tercero. Con el último fandango termina el baile.

 [Ziordiko zortzikoa zirkulu irekiko dantza bat da, ingurukoek bezala, non hiru gizonek eta hiru emakumek parte hartzen duten. Herriko apaizak bi «friore» aukeratzen zituen urte osorako, eta haiek arduratzen ziren Ama Birjina prozesioan eramateaz. Bi neska lagunak eta laguntzaile edo ordezko baten bilatzen zuten, eta azken honek, bere bikotekidearekin batera, beste laurei laguntzen zien zortzikoa dantzatzen.

Dantza San Pedro egunean egiten zen, lehenik Santa Luzia ermitan mezaren ondoren, eta ondoren elizako elizpean, non dantzatzen zuen lehena herriko alkatea zen, eta ondoren besteak.

Koreografia: bi frioreak ateratzen dira laguntzailea bere atzetik doala eta lehenak zortzikoaren zati bat dantzatzen du. Amaitzen ari denean, azkena ermitaren ondoko etxe bateko atean zain dauden nesken bila joaten da. Neskekin, katea osatuz, aurreskuak bigarren zatia dantzatzen du eta jarraian denek fandangoa, zapiak lurrean utziz. Ondoren, eragiketa errepikatzen da bigarrenarekin, lehen postura pasatzen dena, eta gero hirugarrenarekin. Azken fandangoarekin amaitzen da dantza] (Martinez, 1980, 29).

Iruña Dantzari Taldeak asmo onak zituen arren, zortzikoa ez zen suspertu.

Ziordiako inauterietako azken errekuperazioak zortzikoaren berreskurapena ekarri zuen. 2019. urtea zen. Hala ere, saiakerak ezin izan zen emankorra  Covid-19aren pandemia zela-eta. Ondoren, 2022an, berriz ere berreskuratuko da herriko jaien testuinguruan, irailean. 

2019an zortzikoa berreraikitzeko, Altsasuko dantza taldearekin (Nahia Bengoetxea) harremanetan jarri ziren eta Altsasuko zortzikoa ikasi zuten. Plazara ez zen Altsasuko zortzikoa bere horretan eraman, Ziordiako posibilitateetara egokitzapena baizik. Inauterietako parte-hartzaile guztiek lehen zortziko altsasuarra dantzatu zuten inauterietako panpinaren inguruan, solte; ondoren, bigarren zortziko bat, altsasuarra oinarri hartua hori ere, baina bakoitza bere lekuan; fandangoa eta ariñ-ariñ, eta amaitzeko kalejira bat panpinaren inguruan, hura erretzen ari zen bitartean. Altsasuko San Pedroko zortzikoaren eskema mantentzen zen.

2022ko berreskurapenean Iñaki Agirre da dantza maisua eta Karlos Sanchez Ekiza musika konpositorea. Bion artean zortzikoa eguneratzen dute. Lehenengoak, berriz ere Sakanako zortzikoetan oinarrituz koreografia berri bat egiten du. Karlos Sanchez Ekizak, bere aldetik, zortziko berri baterako pieza berriak konposatu zituen.