LARUNBEKO INGURUKOA

Daukagun testigantza bakarra 1984an jaso zen, garai hartan Iruñeko Ortzadar Elkarteko kideek egiten zuten ikerketak zirela eta. Hauxe dio Francisca Gorostieta Urdangarin eta Evaristo Lizaso Madoz-ek (hurrenez hurren, 1900 eta 1898. urtean jaioak), gure informatzaileek:

En un principio, antes de 1912, sólamente venía un txistulari acompañado por su “silbo” y tamboril que los entrevistados identifican con Lumbreras de Pamplona, que también tocaba la gaita. Llegan a confundir cosas de instrumentos debido a que ambos fueron únicamente espectadores de los hechos narrados debido a su corta edad. Posteriormente venían músicos de Etxauri… Por las tardes, después de comer, en torno a las 4,30 o 5 se iniciaba el baile que se prolongaba toda la tarde.. Un día se hacía en un barrio y al siguiente en el otro. Las fiestas duraban 3 días… En primer lugar ejecutaban la danza del “inguruko” alrededor de la era. Mozos y mozas emparejados danzaban al son del txistu y tamboril. Primero bailaban sólo los mayordomos y después toda la cuadrilla que contaba con más de 30 elementos. El mayordomo y la mayordoma encabezaban el grupo en el que chicos y chicas se enfrentaban al compás de la música a la vez que avanzaban (algunos llevaban “postizas” y los demás “a pitos”). La vestimenta usaban la de los domingos, chaqueta (se la quitaban para bailar), chaleco, camisa blanca... para bailar se ponían alpargatas blancas. Los mayordomos se distinguían de los demás porque llevaban un pañuelos de seda blanco colgado del cuello. Una vez terminado el inguruko bailaban “porrusaldak” y “jotas” hasta el atardecer, cuando se retiraban a cenar. Durante la noche, encerrados en la casa más grande o elegida, proseguían el baile, jotas, etc. pero con instrumentos de cuerda. Los mozos vestían chaleco o camisa, ya que las chaquetas dominicales se las quitaban para bailar. Lo mismo hacían con los molestos y puntiagudos zapatos que sustituían por alpargatas blancas (las chicas también se las ponían). El inguruko se dejó de bailar hacia 1912 [Hasiera batean, 1912 baino lehen, txistulari bat besterik ez zen etortzen, bere «silbo» eta danbolinaz lagunduta. Elkarrizketatuek Iruñeko Lumbrerasekin identifikatzen dute, honek ere gaita jotzen baitzuen. Instrumentuei buruzko gauzak nahasten dituzte, izan ere, biak kontatutako gertakarien ikusle soilak izan baitziren, beren adin txikia zela eta. Gerora Etxauriko musikariak etortzen ziren... Arratsaldeetan, bazkalostean, 4,30 edo 5ak aldera dantzaldia hasten zen, arratsalde osoa irauten zuena. Egun batean herriko auzo batean egiten zen eta hurrengoan bestean. Jaiek 3 egun irauten zuten... Lehenik eta behin, «inguruko dantza» egiten zuten larrainaren inguruan. Neska-mutilak txistuaren eta danbolinaren doinuan dantzatzen ziren. Lehenik, maiordomoak bakarrik dantzatzen ziren, eta, ondoren, 30 kide baino gehiago zituen koadrila osoak. Maiordomoa eta maiordoma taldearen buru ziren, eta neska-mutilek musikaren konpasari aurrez aurre egin eta aurrerantz egiten zuten (batzuek «postizak» joka eta besteek hatzekin «pitoka»). Janzkera igandeetakoa zen, jaka (dantzarako kentzen zuten), txalekoa, alkandora zuria... dantzarako espartin zuriak janzten zituzten. Maiordomoak besteengandik bereizten ziren, lepotik zintzilik zetazko zapi zuria zeramatelako. Ingurukoa amaitu ondoren, «porrusaldak» eta «jotak» dantzatzen zituzten ilunabarrera arte, afaltzera erretiratzen zirelarik. Gauez, etxerik handienean edo hautatuenean bilduta, dantzarekin, jotekin eta abarrekin jarraitzen zuten, baina hari-instrumentuekin. Mutilek txalekoa edo alkandora zeramaten soinean, igandeko jakak dantzarako kentzen baitzizkieten. Gauza bera egiten zuten oinetako gogaikarri eta punta zorrotzekoekin, espartin zuriak jartzen baitzituzten (neskek ere janzten zituzten). 1912 inguruan utzi zitzaion inguruko dantza egiteari]