Paloteadoa herriko festetan egiten da, herriko zaindaria den San Rokeren egunean, abuztuaren 16an. Egun hortako arratsaldean dantzariek santuaren irudia laguntzen dute irudia dagoen elizatik plazaraino. Bidean, bai elizarako bidean, bai plazarakoan Paseoa dantzatzen dute. Gero, plazan jarritako eskenatoki baten gainean antzezten eta dantzatzen da Paloteadoa. Paloteadoa Mayoralaren hasierako bertsoek hasten dute eta jarraian Rabadana gehitzen zaio. Paloteadoaren aurkezpena da. Jarraian Deabrua...irakurri gehiago
Paloteadoa herriko festetan egiten da, herriko zaindaria den San Rokeren egunean, abuztuaren 16an. Egun hortako arratsaldean dantzariek santuaren irudia laguntzen dute irudia dagoen elizatik plazaraino. Bidean, bai elizarako bidean, bai plazarakoan Paseoa dantzatzen dute. Gero, plazan jarritako eskenatoki baten gainean antzezten eta dantzatzen da Paloteadoa. Paloteadoa Mayoralaren hasierako bertsoek hasten dute eta jarraian Rabadana gehitzen zaio. Paloteadoaren aurkezpena da. Jarraian Deabrua agertzen da eta honek bere mehatxu eta kritikak bota ondoren Aingerua da agertzen dena. Guda dialektikoa gertatzen da haien artean eta Aingerua ateratzen da garaile. Ondoren hasten dira dantzak eta beraien tartean Mayoralak eta Rabadanak egoera politikoaren kritika egiten dute. Paloteadoa azken makil dantzarekin bukatzen da.
Ez dakigu zehazki noiztik egiten zen Monteagudoko Dancea edo Paloteadoa. Jimeno Juriok dio:
los grupos de danza no existieron en Monteagudo hasta 1894, ni en Murchante antes de 1902 [Monteagudon ez zen dantza talderik izan 1894 arte, ez eta Murchanten 1902 baino lehen] (Jimeno Jurío, 1973, 274)
Tenemos datos explícitos certificadores del origen aragonés [...]. A los de Monteagudo les ensayó un vecino de Vera ...irakurri gehiago
Ez dakigu zehazki noiztik egiten zen Monteagudoko Dancea edo Paloteadoa. Jimeno Juriok dio:
los grupos de danza no existieron en Monteagudo hasta 1894, ni en Murchante antes de 1902 [Monteagudon ez zen dantza talderik izan 1894 arte, ez eta Murchanten 1902 baino lehen] (Jimeno Jurío, 1973, 274)
Tenemos datos explícitos certificadores del origen aragonés [...]. A los de Monteagudo les ensayó un vecino de Vera de Moncayo, conocido por el sobrenombre de el tío Borracho, en 1894 [Aragoiko jatorria ziurtatzen duten datu esplizituak ditugu [...]. Monteagudokoei Vera de Moncayoko bizilagun batek entseatu zien, tío Borracho ezizenez ezaguna, 1894an](Jimeno Jurío, 1974)
Monteagudoko Paloteadoaren sona Gamazadaren urtean egin zen paloteadoaren bertsoengatik. Bertso hauek jimeno Juriok ikertu eta ezagutzera eman zituen (1973). Beraiekin batera paloteado honen eskema ere berreskuratu zuen. Mayoralaren, Rabadanaren, Deabruaren eta Aingeruaren arteko elkarrizketak eta zirikatzeak jasotzen dira paloteadoen testuetan. Hala ere, 1894ko paloteadoa ezberdina izan zen. Egoera politikoari begirako paloteadoa osatu eta taularatu zen: Espainiako gobernuaren ministro zen Germán Gamazoren ekimenez Nafarroako Foruak deusezten zituen eta Madrilen onartu zen legearen kontrako aldarria ziren bertsoak. Geroztik ez dugu paloteado honen berririk harik eta 1989an berreskuratzen den. Monteagudoko gazteriak Tuterako «Muga» Elkartearekin jarri zen kontaktuan dantzak sortzeko. Musika, aldiz, Iruñeko Gaiteroek (Jose Luis eta Elena Frailek) sortu zuten. Abantzu urtero egin zen 2009 arte. Talde antolatzailearen arabera ez zegoen erreleborik, baina udal agintarien aldetik kritikak ongi ez jasotzearen aldeko bertsioa ere zabaldu zen. Berriz ere 2015ean berreskuratu zen azken aldiz eta oraino darrai bizirik.
Gutxieneko zenbakia zortzikoa da. Hala ere, 16 dantzarik partu hartu dute azken urteetan
Bestelako parte hartzaileak:
Mayorala, Rabadana, Deabrua eta Aingerua
MULTIMEDIA
Monteagudoko Paloteadoa. It.: R. Apastegui Mangado
Danzante (neskak zein mutilak): Belaun azpirainoko galtza zuri puntiladunak, media zuri kalatuak; puntilaren gainetik galtzari gorria tzintzarriekin; oinetan espartin zuriak zinta gorriz txirikordatuak; galtzaren gainean gonatxoa edo “faldellin” izenekoa, zuria ere eta azpiko ertza urrekararekin. Soinean alkandora eta txaleko zuriak, azken honek ertz guziak apaingarri urrekararekin. Buruan, azkenik, zapi tolestua edo zorongoa....irakurri gehiago
Danzante (neskak zein mutilak): Belaun azpirainoko galtza zuri puntiladunak, media zuri kalatuak; puntilaren gainetik galtzari gorria tzintzarriekin; oinetan espartin zuriak zinta gorriz txirikordatuak; galtzaren gainean gonatxoa edo “faldellin” izenekoa, zuria ere eta azpiko ertza urrekararekin. Soinean alkandora eta txaleko zuriak, azken honek ertz guziak apaingarri urrekararekin. Buruan, azkenik, zapi tolestua edo zorongoa.
Neskak: Urteren batean, neskak honako jantziekin dantzatu izan dira: Oinetan espartin zuriak txirikordatu gorriarekin, media zuria kalatuak, gonazpiko zuria eta gonatxo koloretakoa. Gonazpikoaren azpitik pololo zuriak. Soinean brusa zuria.
Mayoral: Belaunetaraino galtza beltza puntilladuna, media zuri kalatuak eta zapata beltzak. Galtza eusteko gerriko hori urrekara. Alkandora zuria eta jakatxo beltza ertzak galoi urrekararekin apainduak. Rabadan: Oinetan larruzko abarkak, praka beltzak, galtzerdi zuriak praken gainetik. Gerriko urdina, alkandora zuria eta ardi-larrua imitatzen duen zamarra mahukarik gabea. Sorbaldatik zintzilik, alforjak. Deabrua: Galtza eta brusa beltza apaindura gorriekin. Buruan bi adar gorriak eta eskuan zurezko sarde bat. Aingerua: Tunika zuria, koro bat buruan eta ezpata zuri bat eskuan.
Garapena: Jimeno Jurío eman zigun pertsonaien eta dantzarien jantzien deskribapena:
Excepto el Angel y el Diablo, todos los demás vestían de la misma forma: alpargata de las llamadas «borrachas», de suela de cáñamo, y sujetas al empeine y a la pierna con lazos rojos; medias blancas largas, y cascabeles puestos al exterior de las pantorrillas; pantaloncicos blancos hasta la rodilla, como los de las mujeres, y falda corta de colores, con mucho vuelo. Camisa blanca, y chaquetilla, también blanca, con adornos, ajustada, «como los toreros». Llevaban terciadas al hombro cintas anchas de colores, tocándose la cabeza con pañuelos, como los aragoneses [Aingerua eta Deabrua izan ezik, beste guztiak berdin jantzita zeuden: kalamuzko zoladun "borrachas" (lit. mozkor) abarketak, oinbularrari eta hankari begizta gorriz lotuta; galtzerdi zuri luzeak, eta kaskabiloak zangoen kanpoaldean jarrita; belaunerainoko prakatxo zuriak, emakumeenak bezala, eta koloretako gona motza, hegada handiarekin. Alkandora zuria, eta jakatxoa, zuria hori ere, apaingarriak dituena, doitua, «toreatzaileek bezala». Sorbaldan kolorezko xingola zabalak zeramatzaten, Aragoikoek bezala burua zapiak daramatela]. Mayoral y Rabadán se distinguían de los paloteadores en que llevaban sendas varas, en cuyo extremo superior se ataba un ramo de flores [Mayoralak eta Rabadanak zeramatzaten makila luzeek dantzariengandik bereizten zuten, eta haien goiko muturrean lore-sorta bat zegoen lotuta]. El Diablo iba enfundado en un traje muy estrafalario, mitad rojo, mitad negro. Rostro y manos aparecían tiznados, tocándose con un sombrero del que salían dos cuernos, colgándole por detrás un largo rabo. En las puntas de los cuernos y del rabo se embutían petardos, que hacían explosión al entrar en escena. Llevaba en una mano un sarde de madera, de los utilizados en las parvas [Deabrua oso jantzi bitxian zegoen sartuta, erdi gorri, erdi beltz. Aurpegia eta eskuak belztuta agertzen ziren, bi adar ateratzen zitzaizkion kapela bat buruan eta atzetik buztan luze bat zintzilik. Adarren eta buztanaren puntetan petardoak sartzen ziren, eszenan sartzean eztanda egiten zutenak. Esku batean egurrezko sarde bat zeraman, eultzietan erabiltzen zirenetakoa]. El Angel vestía largas ropas blancas, ajustadas a la cintura con un ceñidor de tela, llevando sujetas a la espalda dos alas. Con la mano derecha empuñaba una espada, que normalmente apoyaba sobre el hombro, accionándola en determinados momentos de su diálogo con el Diablo [Aingeruak arropa zuri luzeak zituen soinean, gerrian oihalezko gerriko batez estutuak, bizkarrean bi hegal zituela. Eskuineko eskuan ezpata bat zeraman, eskuarki sorbaldan bermatzen zuena, eta deabruarekin hitz egiten zuen une jakin batzuetan astintzen zuen] (Jimeno Jurío, 1973, 268).
AURKEZPENA
Paloteadoa herriko festetan egiten da, herriko zaindaria den San Rokeren egunean, abuztuaren 16an. Egun hortako arratsaldean dantzariek santuaren irudia laguntzen dute irudia dagoen elizatik plazaraino. Bidean, bai elizarako bidean, bai plazarakoan Paseoa dantzatzen dute. Gero, plazan jarritako eskenatoki baten gainean antzezten eta dantzatzen da Paloteadoa. Paloteadoa Mayoralaren hasierako bertsoek hasten dute eta jarraian Rabadana gehitzen zaio. Paloteadoaren aurkezpena da. Jarraian Deabrua...irakurri gehiago
Ez dakigu zehazki noiztik egiten zen Monteagudoko Dancea edo Paloteadoa. Jimeno Juriok dio:
los grupos de danza no existieron en Monteagudo hasta 1894, ni en Murchante antes de 1902 [Monteagudon ez zen dantza talderik izan 1894 arte, ez eta Murchanten 1902 baino lehen] (Jimeno Jurío, 1973, 274)
Tenemos datos explícitos certificadores del origen aragonés [...]. A los de Monteagudo les ensayó un vecino de Vera ...irakurri gehiago
Gutxieneko zenbakia zortzikoa da. Hala ere, 16 dantzarik partu hartu dute azken urteetan
MULTIMEDIA
Danzante (neskak zein mutilak): Belaun azpirainoko galtza zuri puntiladunak, media zuri kalatuak; puntilaren gainetik galtzari gorria tzintzarriekin; oinetan espartin zuriak zinta gorriz txirikordatuak; galtzaren gainean gonatxoa edo “faldellin” izenekoa, zuria ere eta azpiko ertza urrekararekin. Soinean alkandora eta txaleko zuriak, azken honek ertz guziak apaingarri urrekararekin. Buruan, azkenik, zapi tolestua edo zorongoa....irakurri gehiago
Paloteadoaren musika berria da eta Iruñeko Gaiteroak (Jose Luis eta Elena Frailek) sortu zuten 1989. urtean.
Jimeno Jurío, J.M. (1973). Paloteado de Monteagudo. Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, nº 5, pp. 259-300.
Jimeno Jurío, J.M. (1974). Paloteados de la Ribera. Col. «Navarra. Temas de Cultura Popular», nº 217. D.F.N., Pamplona.
Dantzarien taldean irakasten dira dantzak. Horretarako, urtero antolatzen dira ikastaroak