Artzainen dantzak Gabon gauean eta Eguberri egunean artzainek edo haiek bezala jantzitako pertsonek egiten zituztenak ziren. Nafarroan horien berri baino ez da geratzen. Deikaztelun bakarrik berreskuratu dira Artzainen dantzak, baina musika eta koreografia berriekin.
Dantza hau ez da aspaldidanik egiten. Berez, Artzainen dantzak Eguberritan (abenduaren 24 eta 25ean) egiten zirenak ziren. Beraietan gizon batzuk artzainez jantzita (bere garaian, artzainak) kantuak eta dantzak egiten zituzten. Nafarroan ez da bat ere gaur egun arte heldu eta soilik haien berri daukagu. Arabako ondoko eskualdean Bastidan geratzen da haien adibide bat eta bakarra. Artzainak, bere ohiko jantziekin, kantuan eta dantzan joaten dira elizara eta bertan ere dantzak egiten zituzten. ...irakurri gehiago
Dantza hau ez da aspaldidanik egiten. Berez, Artzainen dantzak Eguberritan (abenduaren 24 eta 25ean) egiten zirenak ziren. Beraietan gizon batzuk artzainez jantzita (bere garaian, artzainak) kantuak eta dantzak egiten zituzten. Nafarroan ez da bat ere gaur egun arte heldu eta soilik haien berri daukagu. Arabako ondoko eskualdean Bastidan geratzen da haien adibide bat eta bakarra. Artzainak, bere ohiko jantziekin, kantuan eta dantzan joaten dira elizara eta bertan ere dantzak egiten zituzten. Honela kontatzen zigun José María Jimeno Jurío (1988):
Gozaron [los pastores de] preferencias en asientos, canto de villancicos, danzas durante la misa y en la adoración del Niño, momento en que los de Petilla y Aguilar dejaban por ofrenda en un capazo un corderico recental… Pastor hubo en Santacara que vivía de tal suerte su papel en esta noche, que actuaba como si estuviera en el monte a solas con su ganado…. Y alzaba los brazos haciendo «ceñas» con el palo a las reses descarriadas. Todavía recordarán los ancianos de Cabredo al abuelo Pedro Sancho, a. Pedrín, que iba cantando y bailando por el pasillo central a adorar al niño Manuel.
Las danzas de pastores durante la celebración de la misa fueron practicadas hasta entrado nuestro siglo [XX], que sepamos, al sur de Estella (Aguilar, dicastillo, Cárcar, Andosilla, Azagra) y en las merindades de Sangüesa (Uztárroz, Izalzu, Gallipienzo), Olite (Santacara, Falces, Olite, Tafalla y algunos pueblecillo valdorbeses) y tudela (Corella y Fitero, al menos).
También las mujeres se sumaron a la juerga. La señora «Irinea» de Marcilla, tía de Pepa Iribertegui que falleció en 1973 a los cien años, bailaba la jota en medio de la iglesia, repicando castañuelas con todo el salero del mundo. Es archiconocida la costumbre… vigente hasta 1839, mientras los franciscanos estuvieron en la ciudad; durante el ofertorio de la misa en el templo conventual de San Sebastián, salía un religioso, el Padre Gorriti, tocando el txistu y tamboril, e invitaba a bailar a dos vecinos:
Salga la Chula
con Flamarique;
salga la Chula,
salga a bailar.
[Artzainek lehentasunak izan zituzten eserlekuetan, gabon kantetan, mezan dantzatzeko tenorean eta Haurraren gurtzan, Petilla eta Aguilarkoek kapazo batean axuri bat uzten zuten unean… Santakaran, halako moldez bizi izan zuen bere papera artzai batek gau horretan, ezen mendian bere abereekin bakarrik balego bezala jokatzen baitzuen… Eta besoak altxatzen zituen makilarekin "zeinuak" eginez abelburu desbideratuei. Cabredoko zaharrek oraindik gogoratuko dute aitona Pedro Sancho, Pedrin goitizenez, erdiko pasabidetik kantari eta dantzan joaten zela, Manuel haurtxoa gurtzera.
Gure XX. mendera arte egin ziren artzainen dantzak meza ospatu bitartean. Dakigunez, Lizarrako hegoaldean (Aguilar, Deikaztelu, Cárcar, Andosilla, Azagra) eta Zangozako (Uztaroze, Itzaltzu, Galipentzu), Erriberriko (Santakara, Faltzes, Erriberri, Tafalla eta Orbarango herri batzuk) eta Tuterako (Corella eta Fitero, gutxienez) merindadeetan.
Emakumeak ere parrandara batu ziren. Martzillako «Irinea» andreak, 1973an ehun urte zituela hil zen Pepa Iriberteguiren izebak, jota dantzatzen zuen elizaren erdian, kriskitinak dilin-dalan munduko grazia guztiarekin. Oso ezaguna da… 1839ra arte [Tafallan] indarrean zegoen ohitura, frantziskotarrak hirian egon ziren arte; San Sebastian komentu-tenpluko mezaren eskaintzan, erlijioso bat, Aita Gorriti, ateratzen zen txistua eta danbolina jotzen eta bi bizilagun dantzatzera gonbidatzen zituen: Atera dadila Txula / Flamarikerekin; / atera dadila Txula, / Atera dadila dantzatzera (Jimeno Jurío, 1988, 19. o.)
AURKEZPENA
MULTIMEDIA