Bolerak izeneko dantzarekin elizako pasabide nagusitik sartzen eta ateratzen dira artzainak elizatik. Lizarraldeko Herri Dantzaren Tailerraren partaideek sortu zuten. Bere aurrekaririk hurbilena Gabonetan egiten zen Oilar-mezan Deikazteluko hainbat artzainek egiten zuten dantzetan dago. Dantza honen hala moduzko deskribapenak T andereak eman zigun. 1907. urtean jaioa, txikitan izan zuen ikusteko aukera:
“(urte berriaz mintzatzen) Gauean meza egiten zuten eta artzainak dantzatzen ziren. Eguberri eta Errege egunean ere meza egiten zen gauean eta artzainak dantzatzen ziren. Artzai hauen gehienak zaharrak ziren eta gazteren bat ere bazegoen, bainan haien semeak izaten ziren. Bikoteka dantzatzen ziren eta kitarraz, bandurriaz eta “guerrillo”-ekin laguntzen zen gabon-kanta baten soinura… Artzainak bikoteka joaten ziren dantzan y balsaren pausoaren antzeko urratsarekin. Eman zigun azalpena hau zen: Bikoteka joaten ziren emakumeen eta gizonen arteko bereiztasuna egiten zuen pasabidetik; batzuk aurrerantz zihoazen eta beste batzuk gibelka (edo gora eta behera) eta gero, une zehatz batean, elkarren artean gurutzatzen ziren. Eskuan zeramat...irakurri gehiago
“(urte berriaz mintzatzen) Gauean meza egiten zuten eta artzainak dantzatzen ziren. Eguberri eta Errege egunean ere meza egiten zen gauean eta artzainak dantzatzen ziren. Artzai hauen gehienak zaharrak ziren eta gazteren bat ere bazegoen, bainan haien semeak izaten ziren. Bikoteka dantzatzen ziren eta kitarraz, bandurriaz eta “guerrillo”-ekin laguntzen zen gabon-kanta baten soinura… Artzainak bikoteka joaten ziren dantzan y balsaren pausoaren antzeko urratsarekin. Eman zigun azalpena hau zen: Bikoteka joaten ziren emakumeen eta gizonen arteko bereiztasuna egiten zuen pasabidetik; batzuk aurrerantz zihoazen eta beste batzuk gibelka (edo gora eta behera) eta gero, une zehatz batean, elkarren artean gurutzatzen ziren. Eskuan zeramaten makilarekin zoruan kolpatzen zuten”.
Emakumea zazpi bat urte zituen dantza ikusi zituenean; dadira 70 bat urte egiten utzi zela- (Ortzadar, 1986, Informe 080/1)
Zein soinarekin dantzatzen zen dantza hori jakiteko modurik ez zegoenez, Tailerrean Deikazteluko gaitariena (Aniceto Echeverria Alonso eta bere semeak Lucas Echeverria eta Teófanes Echeverria) ematen den soinu bat aukeratu zen: “Boleras”. Lan hau Francisco Beruete bildutako soinuen bilduman agertzen da, Iruñeko Gaiteroek argitaratu zuten (1976) eta Txanbela musika taldeak izen bereko diskoan 1984. urtean argitaratu zuen, IZ diskoetxean.
Aunque figuran como obra de los gaiteros de Deikazteluko gaitariena den ontzat ematen den arren, Aragoiko Tauste herrian ere jotzen eta dantzatzen dira. Bertan “Tausteko Boleroa” du izena. Tauste eta Lizarrako gaitarien arteko harremana oso zaharra da (Cebamanos, 2012) eta hor egon daiteke gure Boleren jatorria. “Bolero taustano” eta “bolero navarroren” partiturak Cebamanosek argitaratu zuen Tausteko Danceari buruzko monografian aurki daitezke (Cebamanos, 2005).
