GOIZUETAKO ZAHAGI DANTZA

Herri adierazpen gehienen antzera, ez daukagu datu askorik dantzaren garapenari buruz. Baina bada zahagia eramaten duen mozorroari buruzko istorio bat, urtea mendian ikatza egiten pasa ondoren herrira itzultzen zen ikazkin baten istorioa da. Honek, ardoz beteriko zahagi bat edukitzen zuen eta hau ustutakoan, herrira jaisten zen betetzera. Herrian, tabernan, mozkortu egiten zen eta bertako neskei musu eman nahi izaten zien. Ikazkinak aurpegia zikinduta edo beltzatuta izaten zuenez neskek ihes egiten zuten eta herriko mutilek hau ikusirik makilekin jotzen zuten zahagian, herritik bidali nahian.

Garmendia Larrañagak ikertu zuen Goizuetako Iñoteak eta konpartsaren nondik norakoak deskribatu zituen. Funtsean, gauza bera egiten segitzen dute gazteek, baina bi ñabardurekin: Orain Mozorro taldea mistoa da eta neska edo mutil gazteek parten hartzen dute inauterietan modu aktiboan. Bigarrena izenari dagokio:

“Los jóvenes o “gazteak” son los que salen “zomorrotuta”...Estos “mozorrok” del “Astelen Iñote - los disfrazados del domingo de carnaval son “zomorrok”-... A primera hora de la tarde, los jóvenes o “gaztek” preparan el pellejo o “zagia” preciso para el ulterior baile al que da nombre, que es el “zagi dantza”. El pellejo lo inflan entre varios jóvenes, lo inflan a boca, entre bromas y chanzas a tono con el día.

A eso de las cinco de la tarde sale la cuadrilla a la vía pública, con los músicos y el “zomorro” que lleva el pellejo atado con una cuerda a la espalda.

Este “zomorro”, y no “mozorro”, viste grotescamente y va con el rostro tiznado. Dentro de lo permitido por la interpretación del baile se mueve indisciplinadamente, procurando ensuciar con la cara a los espectadores.

Junto al joven del “zagi” se distribuyen seis u ocho “mozorrok” con el correspondiente palo o “makilla” en la mano...Llegado el momento indicado el baile, el “zagi” o pellejo a la espalda del joven agachado en el centro de los mentados seis u ocho “mozorrok”, es apaleado por estos” (Garmendia, 1984, 124)

Patziku Perurenak bestaldetik, bestelako informazioa ematen digu:

“Gain­de­giko Luis Elizegiri jasoa di­zut, ordea, honako perla hau: «Don Bixentek esan izandu zeak niri: banda sortu zun botikario ark berak moittu izandu men zula emengo zaidantza». Ez dakit nondik aterako zuen datu hori D. Bixentek, baina hala izateko traza guziak baditu. Seguru aski ere, R. M. Azkue lekeitiar haundiak 1912 aldean Kexero zenari jaso zion partitura hauxe erabiliko baitzuen Antonio Segura botikariok, ordurako galduxea zen zagidantza indarberritzeko.” (Perurena, 2016)

Baina hori ez da Perurenak ematen digun datu bakarra. Zahagi dantzak bere dantzariak ditu, baina zahagi dantzariak zahagi eramaten dutenak dira: “ho­na goizuetarrek oraindik oroi­tzen dituzten zagidantzaririk nabarmenenak: Kaspar, Do­mi­­ña Motza, Baztanbordako Xi­mon, Loar­ta­ko Gorria, Andres Bor­dazpi­koa... Exteben Loiarte Per­mizina eta Donfermingo Joan Mari Eskudero... Baina gu­zietan hoberena Kapero­tti­kiko Rufino Loiarte, eta haren ondotik, iloba tximistatarrak urte askoan: Joxe Mari, Daniel, Agus­tin…” (Perurena, 2016)

Denborarekin eman den beste aldaketa izan da zahagi dantzarien zenbakia. Orain arte ikusi ditugun testigantzak eta lekukotzak zahagi dantzari batez ari dira, baina hori aldatu zen1980ko hamarkadaren hasieran edo aurrekoaren azken urteetan (Etxaide, 1985).