San Bartolome eguneko goizean, dantzariek santuari laguntzen diote herriko kaleetan zehar egiten den prozesioan. Bertan, Ribaforadako jota dantzatzen dute eta kortesiak. Arratsaldean, San Bartolome herriko zaindariaren irudiarekin batera joaten dira plazara. Irudia kintoek eramaten dute makil jotzea ospatzen den eszenatokiraino eta honen beheko aldean jartzen da. Jarraian, paloteadoaren funtzioa hasten da. Erriberako paloteado guztien antzeko eskemari jarraitzen dio, tonu kritiko eta aldi ber...irakurri gehiago
San Bartolome eguneko goizean, dantzariek santuari laguntzen diote herriko kaleetan zehar egiten den prozesioan. Bertan, Ribaforadako jota dantzatzen dute eta kortesiak. Arratsaldean, San Bartolome herriko zaindariaren irudiarekin batera joaten dira plazara. Irudia kintoek eramaten dute makil jotzea ospatzen den eszenatokiraino eta honen beheko aldean jartzen da. Jarraian, paloteadoaren funtzioa hasten da. Erriberako paloteado guztien antzeko eskemari jarraitzen dio, tonu kritiko eta aldi berean alaiarekin: nagusiaren (mayoral) eta rabadanaren arteko hika-mikak, deabruaren eta aingeruaren agerpenak eta beraien arteko tirabirak, etab. Horien parte hartzeen artean, makil dantzariek beren dantzak egiten dituzte. Paloteadoa hiru pisuko giza dorre batekin amaitzen da.
Erriberako paloteado gehienak bezala, Ribaforadako paloteadoa XX. mendearen hasieran galdu zen. 1977an Iruñeko Ortzadar Dantzari Taldeak ikertu zuen, bainan ordurako ez zegoen inork bere berri eman zezakeenik. Aldiz, Cabanillasko lekukoek ikusi zuten Ribaforadako paloteadoa Fustiñanan, bertako paloteadoa galdu ondoren (Aranburu, 1986, 79). Joxemiel Bidadorrek, bere aldetik, dio gutxi gorabehera 1905. urtean desagertu zela (Bidador, 2001). Ortzadarrek egin zuen ikerketak oso emaitza ...irakurri gehiago
Erriberako paloteado gehienak bezala, Ribaforadako paloteadoa XX. mendearen hasieran galdu zen. 1977an Iruñeko Ortzadar Dantzari Taldeak ikertu zuen, bainan ordurako ez zegoen inork bere berri eman zezakeenik. Aldiz, Cabanillasko lekukoek ikusi zuten Ribaforadako paloteadoa Fustiñanan, bertako paloteadoa galdu ondoren (Aranburu, 1986, 79). Joxemiel Bidadorrek, bere aldetik, dio gutxi gorabehera 1905. urtean desagertu zela (Bidador, 2001). Ortzadarrek egin zuen ikerketak oso emaitza txikia lortu zuen:
El paloteado se ofrecía el día de S. Bartolomé. Los danzantes, en número de doce en este caso, acompañaban a la procesión y, por la tarde, representaban completa la función con la intervención, además de la propia, del mayoral, rabadán, ángel y diablo. Destaca el hecho de que el ángel fuera encarnado por un joven adulto y no por un niño. La función, que duraba al menos una hora, contaba con números bailados con palos y cintas (trenzado). No conocieron otro tipo de danzas o torres humanas en el dance. La música la interpretaba la banda del pueblo [Paloteadoa San Bartolome egunean egiten zen. Dantzariak, hamabi kasu honetan, prozesioan parte hartzen zuen eta, arratsaldez, funtzio osoa ematen zuten guzion parte hartzearekin eta maioral, rabadan, aingerua eta deabruarena. Nabarmentzekoa da aingeruarena gazte batek egitea eta ez haur batek. Funtzioak, bederen ordu batez luzatzen zena, makil dantzak eta zinta dantza biltzen zituen. Ez zuten bestelako dantza motarik ezagutu, ez eta giza dorrerik ere. Musika, herriko musika bandak jotzen zuen] (Aranburu, 1986, 80).
Berreskuratzeko lehen ahalegina 1978an egin zen orduko apezak bultzatuta (Paloteado de Ribaforada, 2023). Saio hau 1983 . urtearen inguruan bukatu zen. 1992an berriz ere taularatu zen paloteadoa Gautxori Peñak bultzatuta. Ordudanik ez du etenik izan.
8 makil dantzari, Mayorala, Rabadana, Deabrua eta Aingerua
MULTIMEDIA
Ribaforadako Paloteadoa. 2018. It.: TeleRibera
Makil dantzaria: Alkandora zuria eta galtza urdin argia, gerriko beltz batez gerriari eutsia. Eskuineko sorbaldaren gainean eta bularra gurutzatuz, satenezko zapi granate bat. Kopetan «zorongo» izeneko zapia galtzen kolore berekoa. Galtzerdi zuriak eta espartin «aragoiarrak». Eskuetan ezpelezko bi makil, 40 cm luzerakoak eta gutxi gorabereko 3 cm lodierazkoak, apaingarririk gabekoak.
Makil dantzaria: Alkandora zuria eta galtza urdin argia, gerriko beltz batez gerriari eutsia. Eskuineko sorbaldaren gainean eta bularra gurutzatuz, satenezko zapi granate bat. Kopetan «zorongo» izeneko zapia galtzen kolore berekoa. Galtzerdi zuriak eta espartin «aragoiarrak». Eskuetan ezpelezko bi makil, 40 cm luzerakoak eta gutxi gorabereko 3 cm lodierazkoak, apaingarririk gabekoak.
Mayorala: Belaun azpirainoko galtza beltza, alkandora zuria eta aurrealde griseko txalekoa. Buruan txapel beltza; gerrian gerriko horia, galtzerdi zuriak eta zapata beltzak. Eskuan, egurrezko makulua.
Rabadana: Alkandora zuria eta «Bergarako» urdineko prakak. Hauek abantzu belunetaraino heltzen diren galtzeri zurien azpitik sartuak. Gerrian gerriko zuri kolorekoa. Oinetan, larruzko abarkak aztalean lotuak; eta buruan zapela beltza. Azkenik, eskuan zahatoa eta solbaldatik zintzilik alforjak.
Deabrua: Brusa eta praka gorria, gerrirainoko kapa beltza eta adar gorriak buruan. Eskuan egurrezko sardea darama.
Aingerua: Saten zurizko soinekoa, txorkatileraino heltzen dena. Bizkarrean bi hegal zuri eta burua apaintzen koro zuri bat. Eskuan ezpata bat.
Garapena: Ortzadarrek 1977an egindako ikerketak oso datu gutxi utzi zituen janzkerari buruz: «kriskitinen erabilera, faldellin kanpanatuak eta zabalak eta buruan zapia" (Aranburu, 1986, 80). Makilei dagokienez, antzina kolore zuriz margotuta zeuden, txandakako eraztun gorri eta berde txikiekin. Gainera, eusteko, makilek borla batez apaindutako lokarri gorri eta berdeak zeramatzaten, mutur batean irekitako zulo batetik zintzilik. Berniza ere erabili izan da pinturaren ordez.
Antzinean herriko musika bandak edo partaideren batzuk jotzen zuten Paloteadoan. Berreskuratu zeneko hasierako urteetan, Iruñeko Gaitariak ziren Ribaforadako Paloteadoen dantzak jotzen zituztenak. Cortesko paloteadoaren melodiak jotzen ziren. Jatorrizko paloteadoaren musika galdu egin zen. Orain dantzatzen denaren egilea Paco Urzaiz gaiteroa da.
AURKEZPENA
San Bartolome eguneko goizean, dantzariek santuari laguntzen diote herriko kaleetan zehar egiten den prozesioan. Bertan, Ribaforadako jota dantzatzen dute eta kortesiak. Arratsaldean, San Bartolome herriko zaindariaren irudiarekin batera joaten dira plazara. Irudia kintoek eramaten dute makil jotzea ospatzen den eszenatokiraino eta honen beheko aldean jartzen da. Jarraian, paloteadoaren funtzioa hasten da. Erriberako paloteado guztien antzeko eskemari jarraitzen dio, tonu kritiko eta aldi ber...irakurri gehiago
Erriberako paloteado gehienak bezala, Ribaforadako paloteadoa XX. mendearen hasieran galdu zen. 1977an Iruñeko Ortzadar Dantzari Taldeak ikertu zuen, bainan ordurako ez zegoen inork bere berri eman zezakeenik. Aldiz, Cabanillasko lekukoek ikusi zuten Ribaforadako paloteadoa Fustiñanan, bertako paloteadoa galdu ondoren (Aranburu, 1986, 79). Joxemiel Bidadorrek, bere aldetik, dio gutxi gorabehera 1905. urtean desagertu zela (Bidador, 2001). Ortzadarrek egin zuen ikerketak oso emaitza ...irakurri gehiago
8 makil dantzari, Mayorala, Rabadana, Deabrua eta Aingerua
MULTIMEDIA
Makil dantzaria: Alkandora zuria eta galtza urdin argia, gerriko beltz batez gerriari eutsia. Eskuineko sorbaldaren gainean eta bularra gurutzatuz, satenezko zapi granate bat. Kopetan «zorongo» izeneko zapia galtzen kolore berekoa. Galtzerdi zuriak eta espartin «aragoiarrak». Eskuetan ezpelezko bi makil, 40 cm luzerakoak eta gutxi gorabereko 3 cm lodierazkoak, apaingarririk gabekoak.
...irakurri gehiago
Antzinean herriko musika bandak edo partaideren batzuk jotzen zuten Paloteadoan. Berreskuratu zeneko hasierako urteetan, Iruñeko Gaitariak ziren Ribaforadako Paloteadoen dantzak jotzen zituztenak. Cortesko paloteadoaren melodiak jotzen ziren. Jatorrizko paloteadoaren musika galdu egin zen. Orain dantzatzen denaren egilea Paco Urzaiz gaiteroa da.
Aranburu, M. (1986). El dance o paloteado en la Ribera meridional de Navarra. Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, nº 47, pp. 35-90.
Bidador, J. (2001). Los paloteados de Navarra. Diario de Noticias egunkarian
Fernandez de Larrinoa, K. (2003). Calendario de fiestas y danzas tradicionales en el País Vasco. Gobierno Vasco.
Gaminde, J. (2011). Gaita Dantzan. Bizkaiko Gaiteroak, 287. orr.
Paloteado de...irakurri gehiago
Edonork ikas ditzake paloteadoaren dantzak, izan Dantzari taldekoa ala ez. Bainan dantzak Ribaforadako Dantzari Taldearen barruan irakasten dira.