Ezpata dantza herriko agintarien eta banderaren aitzinean dantzatzen den dantza da. Igantziko Ezpata dantza zikloaren barnean koka daiteke eta izena ematen dio. Ezpata dantzariak (neskak eta mutilak) soka batean ateratzen dira plazara eta bertan bi ilaratako formazioa egiten dute Ezpata dantza dantzatzeko. Haien buru, aitzineskua.
Meza nagusiaren ondoren ezpata dantzariek arkua egiten diete herriko agintariei elizatik ateratzen direnean. Hauek, herriaren banderak lagunduta, Herriko Etxearen ondoko zabalgunera joaten dira eta kokatzen dira. Ikusleen zirkulua osatuta, dantzariak sartzen dira soka batean eta buelta erdia ematen diote plazari agintarien aurrean dantzatzeko. Ordurako, bi ilarak sortu dituzte. Aitzineskua, sokaren erdian zihoana, orain bi ilaren buru da.
Orduan hasten da Ezpata dan...irakurri gehiago
Orduan hasten da Ezpata dantza. Etenik gabe, doinua aldatzen da eta ezpata dantzariek, makilek elkartuta, Ezpata dantzari ekiten diote. Doinuak Lesakako Zubigaineko edo Ziarkakoa oroitarazten du. Dantzariak, aurretik Banderak egin dituen agurrak bezala, lau haizetara dantzatzen dira, aurrera begira, agintariengana begira amaitzeko.
Azken figura makil gurutze bat da, baina dantzan utzi gabe.
Amadeo Arretxek honela kontatzen du Ezpata dantzaren bilakaera ikerketa datuen arabera:
Herriko Etxeko artxiboko datuen arabera, Besta Berri egunean dantzatzen zen Ezpata-Dantza eta XX. mende hasiera arte egin izan zen (argazki zaharretan ere agertzen da). Oskar Txoperenak artxiboan egindako lanarengatik Ezpata-Dantzari buruzko datu aunitz jakin genituen, adibidez, non janzten ziren, non gordetzen ziren ezpatak eta Ezpata-Dantzariekin bat...irakurri gehiago
Herriko Etxeko artxiboko datuen arabera, Besta Berri egunean dantzatzen zen Ezpata-Dantza eta XX. mende hasiera arte egin izan zen (argazki zaharretan ere agertzen da). Oskar Txoperenak artxiboan egindako lanarengatik Ezpata-Dantzari buruzko datu aunitz jakin genituen, adibidez, non janzten ziren, non gordetzen ziren ezpatak eta Ezpata-Dantzariekin batera arkabuzeroak ere parte hartzen zutela, alarde baten modura: “Participan en la procesión danzantes de espadas y arcabuceros” (Herriko etxeko artxiboa). XVII. mendetik aintzinera, txistularia falta zenean, Lesakakoei deitzen zitzaien baina badira urteak ez zela musikaririk eta ondorioz dantzarik ere ez. Gora behera aunitzekin baina XX. mende hasiera arte dantzatu izan da. 1936ko gerrak eten egin zuen ezpata dantzaren segida, baina gerraren ondoren Lesakatik etorritako Juanito Telletxea «Arria»-ren eskutik berreskuratu zen. Lesakarra izanda, Lesakako Ezpata dantza erakutsi zuen Igantzin. Honen ondorioz, eta Onin errekaren alboetan dauden pretilen ordezko gisa, elizaren aurrekaldean eraiki zen harresiaren gainean dantzatu zuten, batzuetan, «zubigaineko» berezi bat. Hainbat urtetan ere, musikarien faltarengatik ezin izan zen dantzatu (Dantzan.eus, 2014), hutsune luzeena 60. hamarkadatik 90. hamarkadara artekoa izan zelarik. Garai hartan ez zen soilik herriko bestetan egiten, Bestaberrin ere palioaren aurrean dantzatzen zen […] Dantzen deskribapena eta egitura jakiteko 36ko gerra aintzinean dantzatu zuten Anizeto Etxeberria, Antonio Lizardi, Miguel Dorronsoro, Dionisia Matxikote eta MªPaz Trantxe-rekin solastu genuen: gaztetan mutilak Ezpata Dantzariak izandakoak ziren eta emakumeek arratsaldeko Soka Dantzan parte hartzen zuten. Haiek erran ziguten nola eta noiz dantzatzen ziren baita janzkera nolakoa zen ere.
Oraingo berreskurapena 1999an gauzatu zen. Horretarako, errandako ikerketa egin zen.
Berreskuratu zirenetik, mutilen dantzak izatetik mistoak izatera pasa dira.
Amadeo Arretxe, Igantziko txistularia eta koreografoa, izan zen berreskurapenari forma eta musika ematearen ardura hartu zuena. Lesakakoaren erreferentzia hartuta urratsak zertxobait aldatu eta 2004an atera ziren kalera Igantziko ezpata dantzariak. Igantziko ezpata dantzak badu, beraz, berreskurapenetik eta birsortzetik ere.
16 ezpata dantzari eta aitzineskua.
Mutilak: Belaunetarainoko galtza zuriak, alkandora zuria eta galtzerdi zuriak. Oinetan, gorriz txirikordatutako espartinak. Sorbaldetatik zintzilik eta bularraldea zeharkatuz zinta bana, gerriaren kontrako aldean lotzen dena eta beren korapiloak, galtza eusten duen gerriko gorriaren azpian geratzen direnak. Galtzen azpian kaxkabilekin apaindutako polainak damatzate aztaletako kanpoaldean. Buruan, zapel gorri bat zinta...irakurri gehiago
Mutilak: Belaunetarainoko galtza zuriak, alkandora zuria eta galtzerdi zuriak. Oinetan, gorriz txirikordatutako espartinak. Sorbaldetatik zintzilik eta bularraldea zeharkatuz zinta bana, gerriaren kontrako aldean lotzen dena eta beren korapiloak, galtza eusten duen gerriko gorriaren azpian geratzen direnak. Galtzen azpian kaxkabilekin apaindutako polainak damatzate aztaletako kanpoaldean. Buruan, zapel gorri bat zintaz eta kaxkabilez apainduta. Mutilak bi lerrotan banatzen dira eta lerro bakoitzeko zetazko zintak kolore batekoak dira: urdinak eskuinaldeko dantzarienak eta gorriak ezkerraldekoak. Besoetan zinta gorri mehe bat.
Osagarri gisa, zinta zuri eta bertze kolore batez apaindutako makila.
Aitzineskuak, zapel gorriaren ordez, zapel txuria darama eta bularraldea zeharkatzen duten zintak, bat kolore gorrikoa da eta bertzea urdina.
Neskak: Brusa eta gona zuria. Gonaren beheko ertzan josita hegal plisatu bat. Gonak, plisatuaren gainetik koloreko zinta bat darama eta azken honen erdian bertze bat, hau zuria eta txikiagoa. Zinta zabal horren kolorea neskak, mutilen antzera, lepoetatik zintzilik daramatzan bietako baten kolore bera dauka.
Erran bezala, bularraldea bi zintek zeharkatzen dute aldaken parean lotzeko.Gainetik doanaren kolorea gonaren apaintzen duenarena da. Bertzea eramailearen nahiaren araberakoa. Ilea bilduta daramate. Oinetan espartin zuriak. Kalejirak dantzatzeko kriskitinak erabiltzen dituzte.
Garapena: Hauxe da Amadeo Arretxek 2017an eman zuen deskribapena:
EZPATA-DANTZARIAK:
Argazki zaharrek eta Mª Paz Trantxek lagundurik berreskuratu genuen janzkera. Beheko zatiari dagokionez, argazkietan galtza luzeak agertzen diren arren, Igantzin, galtzoiak erabiltzen dira galtzerdi zuriekin, oinarrizko janzkera horrela zelako. Horrez gain, aztaletan txintxarridun polainak eta espartzin zuri-gorriak janzten dira. Goiko zatia harizko atorra zuriz, bularrean gurutzaturiko zinta urdin edo gorriz eta gerriko paxa gorriz osatuta dago eta buruan boneta gorria jartzen dute. Hala ere, aintzineskuak bularrean bi koloreetako zintak eta txintxarridun boneta zuria erabiltzen ditu.
NESKEN JANZKERA:
Neskek herriko dantza taldearen janzkera erabiltzen dute: atorra zuria, koloretako korpinoa eta kolore bakarreko edo marradun gona. Horrez gain, guztiek gonazpikoa, pololoak, media beltzak eta espartzin zuriak izaten dituzte.
Aintzina, Dantza Luzian bakarrik parte hartzen zutenez, Lesakan bezala, bi marra gorridun gona zuria eta korpino gorriarekin janzten ziren edo Igandeetan erabiltzen zen janzkera zibilarekin
Aspaldin polainak, espartinak eta makilak Herriko Etxean gordetzen ziren. XX. mendeko argazkietan ikus daitekeenez bertze tankerakoak dira jantziak. Lesakakoak oroitarazten dute. Garai hartan praka luzeak zeramatzaten eta polainak, Lesakakoen antzera, josita zeuden galtzen beheko aldean. Sorbaldetatik zintzilik lau zinta zeuden, sorbalda bakoitzetik bi kolore ezberdinetakoak. Lepoan, zapi bat. Txapelak ez zeuden apainduta. Makilek, Lesakakoen antzera hauek ere, bi helduleku zuten, apaindu gabeak.
Berreskuratu zenetik ere aldaketak izan dira janzkeran. Izan dira urteak zeinetan mutilen belarraldea soilik zinta batek gurutzatzen zuela, eskuineko sorbaldatik zintzilik kolore batekoek eta bertzetik kolore bertzekoek.
Nesken jantzia, bere aldetik, aldaketa nabariagoak izan ditu. Kolore bakarreko gona zeramaten (gorria, urdina, morea…), brusa zuria eta gerrutzea (hau ere koloretakoa). Galtzerdi beltzak eta ezpartin zuriak.
AURKEZPENA
MULTIMEDIA