«Sanjuanera» San Joan bezperako ospakizunaren testuinguruan dantzatzen da, ekainean, "Txapalangarra" edo "Chapalangarra" izeneko txorimaloa erre ondoren. Hilaren 23ko eguerdiko 12etan, txorimalo hori eskegi eta irauli egiten da Foru Plazan. Arratseko bederatzietan, aldiz, bere tokitik jeitsi eta Los Paseos plazara eramaten dute. Ondoren, Sanjuanera dantzatzen da. Los Paseosetan, Cintruenigoko Gaiteroen Elkarteko gaiteroek Sanjuanera interpretatzen dute, nahi duenak dantzatu dezakeen...irakurri gehiago
«Sanjuanera» San Joan bezperako ospakizunaren testuinguruan dantzatzen da, ekainean, "Txapalangarra" edo "Chapalangarra" izeneko txorimaloa erre ondoren. Hilaren 23ko eguerdiko 12etan, txorimalo hori eskegi eta irauli egiten da Foru Plazan. Arratseko bederatzietan, aldiz, bere tokitik jeitsi eta Los Paseos plazara eramaten dute. Ondoren, Sanjuanera dantzatzen da. Los Paseosetan, Cintruenigoko Gaiteroen Elkarteko gaiteroek Sanjuanera interpretatzen dute, nahi duenak dantzatu dezakeena. Dantza kantatua izan daiteke:
A casa de la Rosario
ya no se puede subir
Porque han puesto al Manolita
De guardia con un fusil
Eso es verdad, eso es verdad
Porque lo he visto yo
Yo tuve una novia
que era mucho postinera
y en día me la llevé
a la sombra de la higuera
Y quítate esa mancha,
esan mancha, esa mancha,,
que te has manchau (tres veces)
Si la manga se ha manchado
la mancha se limpiará
y las mozas de ese baile
¡que bailen!
Con los mozos bailarán
Si el vino del Isidrito
no se vendiera, no se vendiera
no cogerían los mozos
tan a menudo las borracheras
Si el azúcar de la Pascuala
nos e vendiera, no se vendiera
no serían las mujeres
tan lambineras, tan lambineras
Ya viene el señor San Juan
y ojalá que no viniera
porque se van mis amores
a segar a la Ribera.
Garai batean, eguerdiko 12etan, txorimalo batzuk zintzilikatzen ziren etxeetako balkoietan, txapangarrak izenekoak, eta, ilunabarrean, irauli egiten ziren. Ondoren, balkoietatik jaitsi egiten zituzten, kaleetan arrastaka eramateko. Honela, herriaren kanpoaldera eramaten zituen, non «alargunek» suntsitu eta sutan erretzen zituzten. Txapalangarrak erre ondoren Sanjuanera dantzatzen zen, dantzatu eta abestu egiten zen dantza. Suaren, dantzaldiaren eta afariaren ondoren, erromerian joat...irakurri gehiago
Garai batean, eguerdiko 12etan, txorimalo batzuk zintzilikatzen ziren etxeetako balkoietan, txapangarrak izenekoak, eta, ilunabarrean, irauli egiten ziren. Ondoren, balkoietatik jaitsi egiten zituzten, kaleetan arrastaka eramateko. Honela, herriaren kanpoaldera eramaten zituen, non «alargunek» suntsitu eta sutan erretzen zituzten. Txapalangarrak erre ondoren Sanjuanera dantzatzen zen, dantzatu eta abestu egiten zen dantza. Suaren, dantzaldiaren eta afariaren ondoren, erromerian joaten ziren landa eremura, eta han txokolatada bat egiten zuten gosaltzeko. Itzultzean, albaka loreak eta gereziondo adarrak biltzen ziren hurrengo eguneko mezan patroiari eskaintzeko.
Txapalangarrak gaizkiaren irudikapena dira, eta "alargunak" ez dira nahitaez kategoria sozial horretako pertsonak, baizik eta, doluz jantzita, urtean zehar sufritu dutenak ordezkatzen dituztenak.
Txapalangarra izenak (Chapalangarra ere idatzia) gerra karlistetako Logroñoko goarnizioko jeneral bati erreferentzia egiten dio. Tropak elikatzeko egin zituen ordainarazpenek gaizkiaren sinbolo bihurtu zuten.
Sanjuaneraren tradizioa indarra galtzen joan zen. XX. mendeko 80ko hamarkadan txorimaloak bakarrik paseatzen ziren. Bi emakumek bakarrik mantentzen zuten bizirik tradizioa urte horietan:
«Pandereta batekin eta kriskitin batzuekin kaleetan zehar koplak abestuz eta jotikak dantzatuz dantza egiten zuten, salbuespen gisa» (AASC, 2019).
Dantzaren eta, orohar, Sanjoango tradizio honen berreskurapena, Javier Murillok hasitako ikerketa baten testuinguruan egiten da, «Izeba Raimunda, Juanita, Paquita eta la Tanis-ek eskainitako informaziotik abiatuta, zeinak hainbat kopla, dantza eta tradiziotan dokumentatu baitzituzten» (García eta Montes, 1999, 10). Juana Virtok erakutsi zuen jota, berreskuratzeko unean 81 urte zituena (AASC, 2014, 15). Koplak ere berreskuratu ziren. Besteak beste, Raimunda Mateo, María Sanchez la Tanis eta Nieves Navascués (AASC, 2014, 12) izan ziren laguntzaileak.
1989an, tradizioaren goizeko zein arratsaldeko ekitaldiak berreskuratu zituen Cintruenigoko dantza taldeak (gerora Cintruenigoko Sanjuanera eta Cintruenigoko Gaiteroen Lagunen Elkartea), garaiko testuingurura egokituz. Bere helburua ez zen dantza hau berreskuratu eta mantentzea bakarrik, kantatzen ziren koplak eta Chapalangarra erre eta zintzilikatzearekin lotutako erritoak ere bai. 2004rako «dantza tradizionaltzat» hartzen da (DN, 2004/06/23, 76. or.).
Sanjuanera dantzatzen zen tokia, jotzen zuten musikarien kopuruak baldintzatu du. Gaitariak bakarrik izan direnean, suaren ondoan dantzatzen zen. Banda bazen girotzen zuena, honek Los Paseos kioskotik jotzen zuen. 2012. urteaz geroztik, banda eta gaitarako harmonizatzen den urteaz geroztik, kioskotik jotzen da.
Nahi duena
Janzkera XIX. mendearen amaierako zirboneroena da. Javier Murillok berreskuratu zuen. Hala ere, parte-hartzea librea denez, edozein eguneko janzkera erabiltzen da. Sanjuanerako Lagunen Elkarteko kideak bakarrik janzten dira XIX. mendeko estiloan.
«Sanjuanera» jota anonimoa da, «130 urtetik gorako antzinatasuna du» (AASC, 2019) eta ahoz mantendu da, partiturarik gabe. "Bals batek, Nafarroako jota batek, Arin Arin euskaldunak eta Aragoiko jotikak" osatzen dute (AASC, 2019). 2012an, Ricardo Ofizialdegi eta Cesar Jimenori, Artaxoako Gaitero eta Artaxoako bandako kideei bandarako eta gaitarako partitura bat enkargatu zitzaien. Urte horretan jo zuten, lehen aldiz, banda eta gaitarekin. Hala ere, gaitarako lehen partiturak Tuterako Gaiteroenak dira. Gaur egun, banda eta gaitak txandakatzen dira.
Antzina, udal bandak girotzen zuen Sanjoango sua. Urtean zehar egin ohi zituen jarduketako bat zen. Gaiteroak hasi ziren jotzen Bandako musikariak beste herri batzuetara jotzera joaten zirelako. Bertako gaitarien lehen taldea 90eko hamarkadaren hasieran sortu zen.
AURKEZPENA
MULTIMEDIA