Sagar dantza inauterietan egiten den dantza da. Sagar dantza lau dantzarik dantzatzen dute herriko hainbat tokitan Gizakunde egunean (inauteri astearte aurreko 17 egun lehenago). Sagar dantza izenak dantzariek eskuetan daramaten sagarretatik datorkio. Izan ere eskuetan sagar bana daramate dantzatzen diren bitartean.
Sagar dantza Iau dantzarik egiten duten dantza bat, baina inauteriaren desfilea egiten denean Arizkungo eta Erratzuko sagar dantzariak batera egiten dute eta, beraz, orduan zortzi dira. Gizakunde egunean egiten da Arizkun eta Erratzun elkarrekin ospatzen duten bestaren harira. Besta ez da berez Gizakunde egunean egiten, baizik eta hurrengo larunbatean. Egun horretan bazkaria egiten da Arizkunen ala Erratzun (segun eta non egiten den bazkaria hor hasten dira ekitaldiak; tradizioa ez ...irakurri gehiago
Sagar dantza Iau dantzarik egiten duten dantza bat, baina inauteriaren desfilea egiten denean Arizkungo eta Erratzuko sagar dantzariak batera egiten dute eta, beraz, orduan zortzi dira. Gizakunde egunean egiten da Arizkun eta Erratzun elkarrekin ospatzen duten bestaren harira. Besta ez da berez Gizakunde egunean egiten, baizik eta hurrengo larunbatean. Egun horretan bazkaria egiten da Arizkunen ala Erratzun (segun eta non egiten den bazkaria hor hasten dira ekitaldiak; tradizioa ez dago oraino finkatuta) eta bazkalondoan hasten dira mozorroak-eta janztzen herri batetik bertzera joanen den desfilea osatzeko. Erratzuko mozorroak ‘damak’, mozorro zuriak eta beltzak, zanbonbak eta joaldunak izaten dira. Horiekin batera, sagar dantzariak. Izan ere, mozorroak Arizkunen biltzen dira eta Erratzun herri hontakoekin biltzen dira kale jirari hasiera emateko. Segizioa arratsaldean ateratzen da Arizkundik eta Erratzura heltzean herrian barna egiten dute puska biltzea, eskean joaten diren etxeen aitzialdean Sagar dantza dantzatzen dutelarik. Inauterien segizioa bi herrietako mozorroekin egiten da eta Jantzilo izeneko panpina epaitu eta epaia “sua!” delarik, su ematen diote.
Antzinean mutilek soilik egiten zuten dantza da, baina egun eta 2004tik neskek ere parte hartzen dute dantzan. Dantzariek ilara batean jarrita egiten dute dantza eskuetan sagar bana daramatelarik.
Sagar dantza 1962 arte egon zen indarrean, eta inauterietako igande eta astelehenean dantzatzen zen. Asteartean, Dama egunean, auzoetan eta herrian zehar puska biltzea egiten zenez, ez zen egiten. Egun horretan, gazteak bazihoazen “con atuendos sobre todo femeninos en los que predomina el color blanco a modo de ritual y se ataviaban con enaguas [batez ere emakumezko jantziekin zeinetan kolore zuria zen nagusi, errito gisa eta gonazpikoekin janzten ziren]"jantzi batez ere femeninoak ...irakurri gehiago
Sagar dantza 1962 arte egon zen indarrean, eta inauterietako igande eta astelehenean dantzatzen zen. Asteartean, Dama egunean, auzoetan eta herrian zehar puska biltzea egiten zenez, ez zen egiten. Egun horretan, gazteak bazihoazen “con atuendos sobre todo femeninos en los que predomina el color blanco a modo de ritual y se ataviaban con enaguas [batez ere emakumezko jantziekin zeinetan kolore zuria zen nagusi, errito gisa eta gonazpikoekin janzten ziren]"jantzi batez ere femeninoak jantzita zihoazen, kolore zuria erritual gisa nagusi zela" (Larralde, 2017, 38). Larraldek Sagar dantza dantzatzeko dantzariek gonazpikoak erabiltzen zituztela susmatzen badu ere, Ortzadarrek bildutako testigantzek diotenez, sagar dantzariek zeramaten bereizgarri bakarra lepoan zuten zapia zen, metalezko eraztun batez lotua, baina hori, agian, tradizioaren egoera kaskarraren adierazgarri izan zitekeen.
Sagar dantza udaletxetik abiatzen zen, bertan dantzatzen baitzen lehen aldiz eta segidan ondoko plazan. Ondoren, herrian zehar joaten zen taldea eta etxe nabarmenenak eta tabernak bisitatzen zituzten, non dantza egiten zen, hondarrean udaletxean bertan amaitzeko.
Erratzuko Sagar dantzaren aspaldiko deskribapen bat badugu, “ostalari viejo de Errazu, hace 45 años, Francisco… de la casa “Erriko Ostatue” [Erratzuko ostalari zaharrak, duela 45 urte, Francisco… Erriko Ostatue etxekoak]", Aita Donostiari emana eta Joxe Telletxearen partiturarekin argitaratua 1951ko urrian:
“Se hace en Errazu en Carnaval y día siguiente: se llevan una naranja y una manzana, en cada mano. Se sale de la posada y se entra o vuelve a ella. Recorren las casa… y en las puertas de algunas de ellas bailan (Buztigaña, etc.). La Sagar-dantza se hace en la plaza y se entra en la posada. La “Sagar-dantza se hace el 1º y el 2º día y en el 3º no, porque tienen que recorrer los barrios y el pueblo, casa por casa. “El 3º día se llama “Dama-eguna”, porque los jóvenes van vestidos de mujer, con sayas, calzoncillos… Cree Telletxea que antes se bailaba con una manzana y una pera, por el 4º día iban a misa mayor y luego comían en la posada los mayordomos y entonces cocían y comían las manzanas” [Erratzun egiten da inauteri egunean eta hurrengo egunean: laranja bat eta sagar bat eramaten dira esku bakoitzean. Ostatutik irten eta ostatura sartzen edo itzultzen da. Etxeetatik ibiltzen dira … eta horietako batzuen ateetan dantza egiten dute (Buztigaña, etab.). Sagar-dantza plazan egiten da eta ostatuan sartzen da. Sagar-dantza 1. eta 2. egunean egiten da, baina 3.ean ez, auzoetan eta herrian barrena ibili behar dutelako, etxez etxe. 3. egunak "Dama-eguna" du izena, gazteak emakumez jantzita doazelako, gonazpikoekin, galtzontziloekin… Telletxearen ustetan, lehen sagar eta udare batekin dantzatzen zen eta 4. egunean meza nagusira joaten ziren eta ondoren, maiordomoek ostatuan bazkaltzen zuten eta orduan sagarrak egosi eta jaten zituzten]" (Donostia, 1994, 1921).
Sagar dantza Erratzun dantzatu egin zen harik eta Zigako Joxe Telletxea txistularia erretiratu zen arte. Maurizio Elizaldek hartu zuen Telletxeak utzitako kargua eta 1963an Arizkungo Sagar Dantza irakatsi zien Erratzuko gazteei, bizpahiru urtez dantzatu zutena. 1965-66 urteaz geroztik, desagertu egin zen Erratzuko inauterietako Sagar dantza (Larralde, 2017, 38).
Berreskuratze prozesua 1982ko neguan hasi zuen Iruñeko Ortzadar Euskal Dantzari Taldeak. Gerardo Iribarrenek emandako informaziotik abiatuta berreskuratu zuen dantza, funtsean, eta Baztango folkloreari buruzko jaialdi monografiko batean aurkeztu zuen 1983ko otsailean, Iruñeko Gayarre antzokian. Urte berean, 1983an, Arizkungo Elkartasuna taldeak Erratzuko Sagar Dantzari buruzko ikerketa egin zuen. 1987an berreskuratu zen Sagar Dantza Erratzun, Arizkungo dantzari eta txistularien bultzadaz, baina jarraipen ezberdina izan du (Larralde, 2017, 41). 1999tik (gutxi gorabehera) Gizakunde egunean dantzatzen da (inauterietako asteartearen aurreko hirugarren ostegunean), "Arizkun eta Erratzu artean ospatu eta Jo ala Jo eta Erratzuko Kultur Elkarteak antolatua" (Larralde, 2017, 41).
Lau sagar dantzariak (normalean zortzi izaten dira Arizkungoekin batera dantzatzen dutelakoz)
Arizkungo sagar dantzarien antzera janzten dira. Atorra eta praka zuriz, gerrian gerriko gorria eta lepoan zapi koloredun handi bat. Bularraldea zeharkatuz kolore urdin edo gorridun banda bat eta buruan, koloretako zintekin apaindutako txano konikoa. Oinetakoak eguraldiaren araberakoak: zapatila zuriak, kirolezkoak, botak...
1924 eta 1962 urteen artean Joxe Telletxea (txistua) Tobias Jaurenaren laguntzarekin (atabala) jo zuen Sagar dantza. Larraldek dio balitekeela Telletxeak Erratzuko txistularia zen Juan Felix Urrutiarengandik ikastea. Telletxearen erretretak Sagar dantzaren amaiera ekarri zuen. Ondoren, Maurizio Elizalde aritu zen besta eta inauterien txistulari gisa 1940 eta 1948 artean eta bera izan zen Arizkungo Sagar dantza Erratzuko gazteei irakatsi ziena 1963an. Bizpahiru urtetan dantzatu zen.
AURKEZPENA
MULTIMEDIA