TUTERAKO «LA REVOLTOSA»

XX. mendeko 20ko hamarkadan Luis Gil Lasheras maisuak (Tutera 1896/1/31 – L'Hospitalet de Llobregat 1972/11/12) idatzitako euskal potpourri formako konposizioetan du jatorria "La revoltosa". Gil Lasheras Tuterako Udal Bandaren zuzendaria izan zen 1922 eta 1945 artean. Urte horietan «Fiestas» (festak) izenpean konposatu zituen obra horiek, zati biziak (kalejira) eta zati lasaiagoak jota eta porrusalda aireekin tartekatuz.
1951n, bere oinordekoak (Eliseo Pinedo) Tuterako Udal Banda utzi ondoren, Pinedori eman zitzaion egiletza, eta Gil Lasherasek idatzi bat bidali zion komunikabideari:

Estaba la Dictadura de Primo de Rivera, cuando escribí la primera, que yo simplemente titulaba «Fiestas 192…», pero que el pueblo bautizó con el nombre de «Revoltosa», por su bullicio y algazara. De estas escribí unas cinco, porque, cada tres años, escribía una [Primo de Riveraren Diktadura zegoen lehenengoa idatzi nuenean, "Festak 192…" izendatzen nuena, baina herriak "Revoltosa" izenarekin bataiatu zuena, bere zalaparta eta alaitasunagatik. Horietatik bost bat idatzi nituen, hiru urtero bat idazten bainuen]. (Gil Gómez, 1978)

Gil Gómezek bere artikuluan dio:

por aquellos años, el pueblo llamaba a este baile «La revolvedera» [urte haietan herriak dantza honi «La revolvedera» deitzen zion]. (Idem)

Eta bere eskarmentu pertsonalaren iruzkin bat gehitzen du:

Los chicos que, aquellas noches, salíamos a la música, momentos antes de que diera comienzo este baile, nos apartábamos diciendo:
Vamos a quitarnos de aquí, que van a echar ahora «La revolvedera»
[Gau haietan musikara ateratzen ginen mutilak, dantza hau hasi baino lehenxeago aldentzen ginen esanez:
Goazak hemendik «La revolvedera» jo behar dutela]

Pinedo izan zen 1949 edo 1950ean izena aldatu ziona eta «Revoltosa» bataiatu zuena.
Dantzatzeko modua ez da funtsean aldatu ordutik: plazako kioskoaren inguruan bueltaka ibiltzea da, musikaren erritmora.
Geroago, 1958an, beste zuzendari batek (Mariano Armendarizek) aldaketak egin zituen, oraingoan bere alderdi musikalean: jota aireak ezabatu zituen. Horrek kritikak eragin zituen. Jakin zuenean, Pinedok Gil Lasherasengana jo zuen eta esan zion:

Este año (no podemos, ni hemos podido averiguar por qué) se han suprimido los aires de jota, es decir, que ha quedado mutilada. Según dicen algunos mozos, la razón es que así le es más fácil a la banda municipal vencerlos al no dejarles un momento de reposo, o la protesta colectiva a la falta de competiciones deportivas sustituidas por esta desenfrenada carrera sin ton ni son [Aurten (ezin dugu, eta ezin izan dugu jakin zergatik) jota aireak ezabatu dira, hau da, mutilatuta geratu da. Zenbait gaztek diotenez, hau da arrazoia: udal bandari errazago zaio haiek garaitzea atsedenaldi bat ez uzten, edo protesta kolektiboa kirol-lehiaketarik ez egotea zentzurik gabeko korrikaldi honek ordezkatuta]. (Perez Nievas, 2021)

Aldaketak eragin zituen kritikek behartu zuten jatorrizko erritmoen berreskurapena.
La revolvedera edo Revoltosa Tuterako festen azken egunean egiten zen baina, geroago, egunero hasi zen egiten. Bere iraupena aldatu egin da denborarekin. XX mendeko 70ko hamarraldian 15-20 minutu irauten zuen. Baina iraupena eztabaidatsua izan da, hala nola Iruñeko «Raiu-riau»arekin gertatu bezala. 1974an Bandaren zuzendariak adierazten zuen ezen

El tiempo no es fijo. Por regla general la duración suele ser de veinte minutos. No obstante hay un día, la mayoría de las veces el último de las fiestas, que se prolonga bastante. Concretamente el año pasado no excedimos hasta llegar a estar tocando durante un hora sin parar [Iraupena ez da finkoa. Oro har, hogei minutukoa izaten da. Hala ere, bada egun bat, gehienetan azken eguna, non asko luzatzen den. Iaz, zehazki, ordubetez jo eta jo aritu ginen, etenik gabe]. (Arellano, 1974)

Gaur egun, jira-biraren norabidea bat da: ordulariaren orratzen kontrako norantzan. Hau ez da beti horrela izan. Jesús Martínez Escaladak, tokiko historialariak, kazetaritza-elkarrizketa batean adierazi zuen:

La Revoltosa comenzó a bailarse o correrse en el año 41 con el nombre de la «Revolvedera». Entonces el giro era en las dos direcciones y no en uno, como sucede en la actualidad [La Revoltosa 41. urtean hasi zen dantzan edo korrikan «Revolvedera» izenarekin. Orduan jira-bira bi noranzkotan zen eta ez bakarrean, orain gertatzen den moduan]. (Martínez, 1975)

Gaur egun dantza, funtsean, musikaren erritmoan dantzatzean (edo korrika egitean) datzan arren, badirudi hori ez dela beti izan dantza egiteko modu bakarra:

Cambia la música y se oyen notas de jota. Los danzantes levantan los brazos y bailan [Musika aldatzen da eta jota notak entzuten dira. Dantzariek besoak jaso eta dantza egiten dute]. (Martinez Torres, 1976)

Jotari dagokion musika zatia jota gisa dantza daiteke. Musikari batzuek ere, atseden hartzeko, dantzatu egin dute:

El día 29 algunos de los músicos se pusieron a bailar en el kiosco animando a los participantes en la Revoltosa a que la bailasen.
Si no lo hacen se toman un respiro [los participantes] mientras nosotros tenemos que seguir tocando –nos comentaba el director–. La jota hay que bailarla y no aprovechar para descansar.
…Cuando los músicos se pusieron a bailar todos los corredores les secundaron
[Hilaren 29an, musikari batzuk dantzan hasi ziren kioskoan, eta Revoltosako parte-hartzaileak animatu zituzten dantza egitera.
[Parte-hartzaileek] egiten ez badute, arnasa hartzen dute, guk jotzen jarraitu behar dugun bitartean – Esaten zigun zuzendariak –. Jota dantzatu egin behar da eta ez atseden hartzeko probestu.
… Musikariak dantzan hasi zirenean korrikalari guztiek lagundu zieten]. (Arellano, 1976)

Musikaren abiadurak dantzatzea eragotziko luke:

De repente, la banda toca frenética a un ritmo muy veloz. Los participantes –en su mayoría jóvenes, chicos y chicas– imprimen velocidad a sus piernas en un intento por seguir el ritmo de la musiquilla. Bailar ya es imposible y no hay más remedio que lanzarse a la carrera… Y, de pronto, trompetas, bombardinos, tambores y la batuta del director se detienen. El anillo humano frena su carrera y va al paso… Surge la melodía dulcemente… Los músicos llegan de nuevo al pasaje de jota. Aumenta algo el ritmo. Se va de nuevo «in crescendo» hasta que otra vez –apenas han pasado cien segundos– el climax llega hay que lanzarse a carrera tendida [Bat-batean, bandak erritmo oso azkarrean jotzen du, frenetikoki. Parte-hartzaileek –gehienak gazteak, mutilak eta neskak– abiadura ematen diete hankei, musikatxoaren erritmoari jarraitzeko ahaleginean. Dantzatzea ezinezkoa da, eta lasterka joatea beste erremediorik ez dago… Eta, bat-batean, tronpetak, bonbardinoak, danborrak eta zuzendariaren batuta gelditu egiten dira. Giza eraztunak bere ibilbidea geldiarazten du eta pausora doa… Melodia eztiro sortzen da… Musikariak berriz ere jota pasartera iristen dira. Erritmoa zertxobait areagotzen da. Badoa berriro «in crescendo», harik eta berriro ere –ehun segundo baino ez dira igaro– klimaxa heltzen da eta lasterka abiatu behar den arte]. (Idem)

Jotzearen abiadurak eta norantzaren aldaketek erorikoak eragin zituzten eta horregatik 70ko hamarraldian kendu ziren.
Esan den moduan, iraupena gatazka-iturri izan da. Antzina iraupen finkorik ez bazuen ere, 15 edo 20 minutu nahikoak zirela uste zen. Denborarekin luzatuz joan da, eta jaietako egitarauan sartzeak bai hasiera-ordua bai amaiera-ordua finkatu ditu. Hori dela eta, hori da beheko muga, baina luza daiteke.