Dantzariak ostatuaren inguruetatik plazara ateratzen dira lerro bakarrean eta ikuslegoari agurtuz eskuan daramaten txapelarekin. Agur honen ondoren eta jarraian, Mutil dantza egiten dute. Hau bukatuta, neskak ateratzen dira plazara inongo protokolorik gabe eta mutilen artean tartekatzen dira, eskuetan daramatzaten zapiak mutilei emanez eta modu horretan soka bat osatuz. Musikarekin batera hasten dira denak ibiltzen, plazan inguruka. Lehendabizikoak hola deliberatzen duenean bigarren...irakurri gehiago
Dantzariak ostatuaren inguruetatik plazara ateratzen dira lerro bakarrean eta ikuslegoari agurtuz eskuan daramaten txapelarekin. Agur honen ondoren eta jarraian, Mutil dantza egiten dute. Hau bukatuta, neskak ateratzen dira plazara inongo protokolorik gabe eta mutilen artean tartekatzen dira, eskuetan daramatzaten zapiak mutilei emanez eta modu horretan soka bat osatuz. Musikarekin batera hasten dira denak ibiltzen, plazan inguruka. Lehendabizikoak hola deliberatzen duenean bigarrenari lotzen duen zapia altxatzen du zubi bat osatuz. Bere azpitik pasatu behar dira gainontzeko dantzariak, azkenekotik hasita. Honen segidan bertze zubi bat egingo du orain lehendabiziko denak, hasierako postuetara itzuliz. Orduan hasiko da Dantza luzea. Honek bi parte diferenteak ditu, ez koreografiari dagokionez baina bai hau egiten den abiadurari dagokionez. Bigarren partea era azkarrago batean egiten da. Bi zati hauen artean bertze zubi bat egiten da, baina orain azkenengo bikotea dantzari guztien gainetik pasatzen du bere zapia.
Dantza Luzea bukatzeko dantzariek, bi lerrotan jarrita, fandango eta porrusalda dantzatzen dute.
Dantza Luzea Malerreka osoan dantzatu egin da. Antonio Goiak horrela azaltzen zuen:
más exacto era y es llamarlo «Mutil Dantza de Malderreka», pues este baile se ejecutaba y se baila en todos los lugares que comprenden los pueblos de las cuencas de los ríos Ezpelura o Galbalagarre y Ezcurra, que confluyen en Santesteban [Zehatzagoa zen eta da «Malerrekako Mutil Dantza» deitzea. Izan ere, dantza hau Ezpelura edo Galbalagarre eta Ezku...irakurri gehiago
Dantza Luzea Malerreka osoan dantzatu egin da. Antonio Goiak horrela azaltzen zuen:
más exacto era y es llamarlo «Mutil Dantza de Malderreka», pues este baile se ejecutaba y se baila en todos los lugares que comprenden los pueblos de las cuencas de los ríos Ezpelura o Galbalagarre y Ezcurra, que confluyen en Santesteban [Zehatzagoa zen eta da «Malerrekako Mutil Dantza» deitzea. Izan ere, dantza hau Ezpelura edo Galbalagarre eta Ezkurra ibaien arroetako herri guztietan egiten eta dantzatzen zen, Donezteben elkartzen diren horietan]. (Antonio Goya, 1990, 387)
Orain Besta Berri egunean egiten bada ere, aspaldian bertze data garrantzitsuetan ere dantzatzen zen:
Se baila en la plaza o por las calles caminando en «fila india» con ocasión de las fiestas patronales, carnavales, despedidas de soltero... y en cuantas oportunidades la mocina se ponía a tono [...] Un amigo Labaindarra me indica que donde mejor se baila es en Ituren [Plazan dantzatzen da edo «ilara indiarrean» karriketan zehar, herriko jaiak, inauteriak, ezkondu aurreko despedidak... direla eta , eta gazteriak aukera ikusten zuen zuen guztietan[...] Lagun labaindar batek esan dit Iturenen dantzatzen dela hobekien] (Antonio Goya, 1990, 387).
Baina une batean galdu zen, utzi zitzaion dantzatzeari. Lekukoek oso oroitzapen garbia daukate herriko apez batek bere lehendabiziko meza egin eta gero dantzatu zela. Hori 1951ean izan zen eta seguruenik ordurako ohitura oso ahulduta zegoen.
Bere 1987ko liburuan F. Arrarasek ere toki bat eskeini zien Iturengo Mutil dantza eta Soka dantzari. Biak ongi bereizita daude. Mutil dantzari buruz zera dio:
Al conjunto de dos bailes le llaman en Ituren Zortziko, pero en realidad se trata de una mutildantza con los ritos de saludo con la boina y del desearse “aunitz urtez”, por muchos años, y a continuación una Soka dantza en la que sí hay ritmos de zortziko [Bi dantza multzoari Iturenen zortzikoa deitzen diote, baina, egia erran, mutildantza bat da, txapelarekin agurtzeko errituak dituena eta "aunitz urtez" desiratzekoa duena eta, ondoren, Soka dantza bat, zortziko erritmoak dituena]. (Arraras, 1987, 110)
Soka dantzari buruz esaten zigun aurrekoen ondoren dantzatzen zela «batzuetan» (Arraras, 1987, 111). Arrarasek, behingoz, bere iturria aipatzen du. Bai dantzei buruzko informazioa, bai partiturak Aurelio Sagaseta Ariztegik eman zizkion.
Erran bezala, Dantza luzea XX. mendean zehar ahulduz joan zen erabat desagertu arte. Hala ere, bere ezagutza ez zen galdu eta Iturengo txistulariari Migel Makusori esker eta iturendar batzuen ekimenez, XXI. mende hasieran berreskuratu zuen. Ordudanik urtero egiten da, baina jada ez dantza herrikoi gisa.
AURKEZPENA
Dantzariak ostatuaren inguruetatik plazara ateratzen dira lerro bakarrean eta ikuslegoari agurtuz eskuan daramaten txapelarekin. Agur honen ondoren eta jarraian, Mutil dantza egiten dute. Hau bukatuta, neskak ateratzen dira plazara inongo protokolorik gabe eta mutilen artean tartekatzen dira, eskuetan daramatzaten zapiak mutilei emanez eta modu horretan soka bat osatuz. Musikarekin batera hasten dira denak ibiltzen, plazan inguruka. Lehendabizikoak hola deliberatzen duenean bigarren...irakurri gehiago
Dantza Luzea Malerreka osoan dantzatu egin da. Antonio Goiak horrela azaltzen zuen:
más exacto era y es llamarlo «Mutil Dantza de Malderreka», pues este baile se ejecutaba y se baila en todos los lugares que comprenden los pueblos de las cuencas de los ríos Ezpelura o Galbalagarre y Ezcurra, que confluyen en Santesteban [Zehatzagoa zen eta da «Malerrekako Mutil Dantza» deitzea. Izan ere, dantza hau Ezpelura edo Galbalagarre eta Ezku...irakurri gehiago
MULTIMEDIA
Mutil/gizon: alkandora zuria, «urdin Bergarakozko» galtza urdinak, txapela beltza, zapi koadroduna lepoan eta espartin beltzak. Soka dantzarako zapi zuri bat, poltsikoan daramatena.
Neskak: «Baserritar» jantzia: ator zuria, gona beltza edo urdin iluna puntuduna, espartin beltzak eta lepoan zapia koadroduna. Soka dantzarako, gerritik zin...irakurri gehiago
Dantza Luzearen musika Iturengo txistularia zen Migel Makusok mantendu zuen bizirik. Berak jotzen zuen eta bere alabari irakatsi zizkion melodiak.
Arrarás, F. (1987). Danzas e Indumentaria de Navarra. Merindad de Pamplona (II). p. 110. Pamplona.
Goya, A. (1990). Dantzas navarras. En Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, nº 56, pp. 387-389. Pamplona-Iruñea.
Iturengo Kultur Elkartearen barruan irakasten da.